<< Vorige pagina

14 februari 2019

In de voetsporen van de emigranten naar Amerika


Het Red Star Line Museum en het Eugeen Van Mieghem Museum in Antwerpen waren het 'doelwit' tijdens het bezoek van de afdeling Amsterdam eind januari. De thema's: emigratie naar de Nieuwe Wereld én sombere schilderijen van de twee miljoen Europeanen die vanuit Antwerpen vertrokken. Wie waren die emigranten en waarom vertrokken ze? Wat zegt dat over vluchtelingen nu? Dick Wortel schreef voor PrincEzine een verslag over de geslaagde Amsterdamse jaaruitstap.

 

 

 

Enkele reis Antwerpen–New York

 

Er lag een groote waterplas tusschen beide, waarover schepen voeren, onophoudend, heen en weer. De golven klotsten tusschen de twee werelden en alleen de gedachten gingen soms nog van het eene land naar ’t andere.

 

(Cyriel Buysse, 'Twee Werelden', 1931)

 

 

 

Wij voelden hun aanwezigheid, toen wij bij het Red Star Line Museum waren op die druilerige en sombere zaterdag 26 januari. Die grote wazige foto uit 1926 bewees het. We stonden precies op dezelfde plek als waar zij stonden, de emigranten van toen. Met hun koffertjes, plunjezakken en hun schamele bezittingen.

 

Vermoeidheid

 

Hun ogen weerspiegelden de vermoeidheid van de lange reis die zij hadden afgelegd om op deze plaats in Antwerpen aan te komen. Ze kwamen overal vandaan. Uit Oost-Europa, uit Zuid-Europa, uit de arme gebieden van Vlaanderen, Wallonië, Frankrijk, Duitsland. Hongersnood heerste daar, gevolg van mislukte oogsten. Ze werden geteisterd door besmettelijke ziekten. Ze hadden geen werk, waarmee ze een boterham konden verdienen voor zichzelf en voor hun kinderen. Een uitzichtloos bestaan zonder enig hoopvol perspectief. Allen op weg naar een nieuw en beter leven.

 

Ardennen

 

De familie Hutlet uit Halanzy in de Ardennen verkocht bijvoorbeeld al haar bezittingen. Van de opbrengst konden ze de reis naar Canada betalen. Er was een ijzige vrieskou toen ze aankwamen in het dorp Bruxelles in Manitoba. Het dorp bestaat nog steeds en de 'pâté de Belgique' is er nog altijd te koop.

 

 

Vervolging

 

Velen waren op de vlucht voor vervolging in hun eigen vaderland vanwege hun godsdienst of etnische afkomst. Vooral na 1900 waren het Joden, afkomstig uit Oekraïne, Wit-Rusland en Polen, die een dagenlange reis met de trein ondernamen naar Antwerpen. Ze kwamen aan op het centraal station van Antwerpen. Vandaar liepen ze naar de oevers van de Schelde. Zij die wat meer te besteden hadden, overnachtten in goedkope hotelletjes. De Joodse familie Moel uit Oekraïne vertrok in 1921 naar Warschau en vandaar met de trein naar Antwerpen. Met het schip Lapland reisden ze verder naar het vrije Amerika.

 

Jood

 

Of Benjamin Kopp uit het Poolse dorpje Nowe Miasto. Hij was een Jood en moest vluchten omdat de Joden werden vervolgd. Zijn familie besloot in 1910 om uit te wijken naar Amerika.  Ze hadden verhalen gehoord over het verre Amerika. Daar was het leven goed. Daar was voedsel en werk. Daar lonkte de vrijheid. Ze hoorden dat ze daar een nieuw en welvarend leven konden opbouwen voor zichzelf en voor hun kinderen. Daar, aan de andere kant van de onmetelijke oceaan, wachtte het nieuwe leven op hen, het betere leven. Nu alleen nog maar die oceaan. Het schip van de Red Star Line lag daar al aan de Rijnkaai en wenkte naar hen. Kom gauw aan boord, dan vertrekken we! Langs de oevers van de Schelde wachtten ze in weer en wind op het moment van hun inscheping.

 

Eugeen Van Mieghem

 

Het was druk daar aan de kaaien. De Antwerpse kunstenaar Eugeen Van Mieghem (1875-1930) maakte veel schilderijen van de wachtende emigranten, in sombere kleuren en dikke zwarte penseelstreken. Op een van zijn schilderijen, 'Inschepen voor de nieuwe wereld' uit 1907, zijn op de gezichten van de zich inschepende emigranten niet alleen hoop en verwachting, maar ook spanning af te lezen. In het Van Mieghem Museum, dat wij op zaterdagmiddag bezochten, konden wij de haven en alles eromheen nog eens door de ogen van de schilder zien.

 

Voetsporen

 

De gebouwen van de Red Star Line aan de Montevideostraat zijn in 1873 neergezet en in 1922 uitgebreid. Wij volgden letterlijk de voetsporen van de emigranten door het gebouw, op weg naar de verlossende uitgang. Daar stond een hutkoffer van de familie Bobbelijn. Omstreeks 1920 vertrokken de ouders van Irene Bobbelijn naar Amerika, waar zij zich uiteindelijk vestigden in het plaatsje Moline in Illinois. De toen driejarige Irene bleef achter bij haar grootouders in Sint-Amandsberg. Haar ouders wilden haar graag naar Moline laten komen. Irene was zes jaar toen ze met de Pennland de oversteek maakte.

 

Medische keuring

 

Voordat de emigranten mochten vertrekken, moesten er allerlei formaliteiten gebeuren. Ze moesten worden onderworpen aan een strenge medische keuring. Ze werden onderzocht op luizen, er werd naar hun gebit gekeken. Hun kleren moesten worden ontsmet en daarna moesten ze onder de douche. Na de douche moesten ze nog langs de dokter en, als alles in orde was, konden ze hun tiendaagse reis naar Amerika beginnen. In totaal zijn zo'n twee miljoen mensen met de Red Line Star naar de Nieuwe Wereld vertrokken.

 

 

Moedig

 

Wij hebben tijdens de lunch nog veel nagepraat over wat we gehoord en gezien hebben. Emigratie betekent: alles achter je laten, je land definitief verlaten, familie, vrienden. En in het nieuwe land: alles opbouwen vanaf het begin. Je besluit om te emigreren is een moedig besluit. Dat geldt voor de vluchtelingen van toen, en ook voor de vluchtelingen van nu.

 

Canvas

 

Aanbevelenswaard is een aflevering van het programma Publiek Geheim van Canvas: Meerpaal van de Red Star Line, te bekijken op YouTube.

 

Meer over het Van Mieghem Museum.

 

Dick Wortel

Afdeling Amsterdam

 


Reacties



Terug naar overzicht »