Welke taal gebruik je wanneer? En wat is het effect van de woorden die je kiest? Die vragen stonden centraal op het congres van Onze Taal, dat plaatsvond op zaterdag 7 oktober in Utrecht, onder de titel 'Met andere woorden'. Zo’n 1400 taalliefhebbers en -deskundigen woonden het congres bij.

 

De Orde van den Prince was goed vertegenwoordigd op het congres: President Godelieve Laureys was uitgenodigd en onder de aanwezigen waren er meerdere Princeleden uit alle hoeken van ons taalgebied. Als secretaris NT&C Afdeling Antwerpen-Plantiniana schreef Marianne van Scherpenzeel een (beknopt) verslag voor de leden van haar afdeling. Nadien klommen zij en Godelieve Laureys samen in de pen voor een wat uitgebreider verslag, dat wij de leden van alle andere afdelingen niet wilden onthouden.

 

Nokvol

 

Het mooie Beatrixtheater zat nokvol. Presentator Wim Daniëls praatte de lezingen op amusante wijze aan elkaar en bewaakte daarbij nauwlettend het tijdschema. Zowel tijdens het ochtendprogramma als tijdens het middagprogramma was er een ludiek optreden. Cabaretier Ronald Snijders en muziektheatergroep LOS legden, elk op hun manier, het accent op ‘taal’. Tijdens de lunchpauze waren er workshops en Taal-tafels, en konden de deelnemers de informatiemarkt bezoeken.

 

  

                    Optreden cabaretier Ronals Snijders                                             Optreden muziektheatergroep LOS

 

Sprekers

 

Hieronder laten we de sprekers op dit zeer geslaagde congres de revue passeren. We hebben onze notitieboekjes geraadpleegd en willen alle Princeleden een beeld geven van de inhoud van de lezingen en hen laten delen in onze indrukken.

 

· Hans Bennis, de nieuwe algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie beet de spits af. Hij rolde de Nederlandse taal in haar volle breedte uit. Hij ging in op vragen als: Wat is de Nederlandse standaardtaal en hoe verhoudt die zich in het brede spectrum van de variëteiten? Hij liet verschillende audiovoorbeelden horen van realisaties van het Nederlands, variërend van het zeer formele Nederlands (gesproken door koningin Beatrix in de troonrede), tot voorbeelden van het Poldernederlands, Surinaamse versies van het Nederlands en Vlaamse versies (waaronder tussentaal). Wat is standaardtaal en wat niet? Met andere woorden: wat is de spanwijdte van de Nederlandse taal? Met zijn lezing gaf hij ook de aftrap voor de Week van het Nederlands, van 7 tot en met 14 oktober, onder de titel 'Iedereen aan het woord'.

 

 

 

 

   

   Openingslezing Hans Bennis, algemeen secretaris
   van de Nederlandse Taalunie.

 

 

 

 

 

 

 

· Ann De Craemer, romanschrijfster en columniste van De Morgen en Onze Taal, was de enige spreekster uit Vlaanderen. In haar boeiende voordracht gaf zij authentieke voorbeelden van de verschillen in taalgebruik in Vlaanderen en Nederland en hoe een auteur daarmee worstelt. Dat we niet allemaal hetzelfde Nederlands spreken, heeft ze regelmatig gemerkt in haar contacten met Nederlandse eindredacteuren bij het uitgeven van haar boeken: soms is het ‘vechten’ om Vlaamse woorden of zegswijzen te behouden. De voorgestelde hertaling door een Nederlandse corrector geeft immers niet altijd weer wat zij bedoelt of klinkt voor haar niet echt. Ze illustreerde dit met het voorbeeld 'mijn hond heeft het zot in de kop', dat door de Nederlandse uitgever was geschrapt en vervangen door 'tureluurs'. “Maar mijn hond was niet tureluurs”, zei ze, “hij had het zot in de kop.” Dat bleef hangen bij het publiek.

 

· Publicist en reclamemaker Jaap Toorenaar onderhield de zaal met voorbeelden van hoe taal ons leidt en misleidt. Ogenschijnlijk kleine nuanceringen (zoals 'ik vind dat…' of 'ik denk dat…', 'ik meen te weten dat…' naast 'ik weet zeker dat…' of 'ik betreur dat…') kunnen een wereld van verschil betekenen. Het kan de uitgesproken bewering in een totaal ander daglicht stellen.

 

Geboeid publiek

 

· NRC-columniste Japke-d. Bouma trok alle registers open en besprak haar verzameling ergste clichés. Ze toonde ons haar 'top tien van de jeukwoorden'. In haar 'doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg'-stijl gaf ze voorbeelden van hoe er op kantoor vaak in clichés gecommuniceerd wordt. Aan 'stuurgroepen' en 'klankborden' zijn we inmiddels al wel gewend, maar wat te denken van 'managers die de regie pakken om hun collega’s in hun kracht te zetten', 'kwaliteitsbewakers die uitdagingen aanvliegen', 'professionals die processen aanjagen', 'gedreven teamplayers die trajecten ingaan' en 'stakeholders die in een constante dialoog met je willen zijn'? Juist door haar droge commentaar erbij lokten die kreten talrijke lachsalvo’s uit.

 

· Peter-Arno Coppen, hoogleraar aan de Radbout Universiteit in Nijmegen, ook bekend als ‘de Taalprof’, behandelde de vraag hoe niet-specialisten over taalverschijnselen discussiëren. Hij liet ons op een onderhoudende manier zien hoe meningen over taal werken. Vaak worden mensen daarbij geleid door hun buikgevoel al spelen rationele en emotionele elementen ook een rol.

 

· Hoogleraar wetenschapscommunicatie en columniste Ionica Smeets stond stil bij het belang van een goede communicatie bij wetenschapsvoorlichting. Ze gaf inzicht in wat er allemaal kan misgaan tussen mensen met een verschillende achtergrond. Ook hier waren er tal van humoristische voorbeelden, zoals de instructie om een pizza op 180 graden in de oven te zetten. Een normaal mens denkt dan aan een temperatuur van 180 graden, maar een wiskundige kan dit ook anders begrijpen. Zo kwam het dat iemand erin slaagde het object 180 graden te roteren en de pizza ondersteboven in de oven te zetten… Het is voor onze verbeelding maar een kleine stap naar wat er kan gebeuren (en: wat er kan misgaan) als wetenschappers hun werk vertalen voor een algemeen publiek.

 

 

 

                                                                                 

 

                                                                                                                                                                                                    Lezing Ionica Smeets

 

 

 

 

 

 

 

· Prinses Laurentien, beschermvrouwe van Onze Taal, sprak het slotwoord. Ze ging in op het probleem van laaggeletterdheid, wees op het belang van praten met je kinderen en van overdracht van woordkennis ('het benoemen van dingen'), en pleitte in het algemeen voor meer ‘echte’ communicatie en empathie.

 

 

 

 

 

 

  Afsluitende lezing door prinses Laurentien.

 

 

 

 

 

 

 

Frits Spits

 

In het rijk gevulde programma was er ook ruimte voor twee warme en inspirerende momenten. Een van de hoogtepunten van de dag was de uitreiking van de Visser-Neerlandiaprijs van het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) aan Frits Spits. René Appel hield de laudatio. ANV-voorzitter Wim van Gelder overhandigde de prijs: een oorkonde en een cheque van 15.000 euro. Spits ontving de prijs vanwege zijn inzet voor de Nederlandse taal tijdens zijn hele carrière.

 

Uitreiking Visser-Neerlandiaprijs aan Frits Spits.

 

Poplimerick

 

Bij het radioprogramma De Avondspits zette de presentator in de jaren zeventig van de vorige eeuw het luisterend publiek al aan tot creatief taalgebruik via de ‘poplimerick’. En in de jaren negentig introduceerde hij ‘Tweespraak’, waarin luisteraars in één uitgebalanceerde zin een dialoog weergeven. Taalcreativiteit voor duizenden.

 

Tegenwoordig (vanaf 2013) maakt én presenteert Spits iedere zaterdag tussen 11 en 13 uur op
NPO Radio 1 De Taalstaat. Het is een vrolijk en informatief programma dat wil vertellen hoe het met onze taal gaat. Alle uithoeken van het Nederlands komen erin aan bod. Het programma is razend populair. In het juryrapport werd het als volgt geformuleerd: “Het programma, waarvan Spits dé organiserende en enthousiasmerende motor is, heeft in drie jaar een grote naam en status verworven in taalland.”

In zijn dankwoord maakte Spits melding van de bestemming voor het geld. Het bedrag gaat voor het allergrootste deel naar prof. dr. Gerard Steen van de Universiteit van Amsterdam, die het geld zal gebruiken voor onderzoek naar de juiste metaforiek voor dementie. Met andere woorden: onderzoek naar de wijze waarop je mensen zo reëel mogelijk kunt voorlichten over deze afschuwelijke ziekte zonder dat je valse hoop wekt. Reële metaforen die de mensen, patiënten en verzorgenden, op de juiste manier kunnen uitleggen wat voor een ziekte het is en hoe je er het beste mee om kunt gaan.

 

Onderscheiding

 

Een ander belangrijk moment tijdens het congres – niet vooraf aangekondigd – was de uitreiking van een koninklijke onderscheiding voor Peter Smulders, afscheidnemend directeur van het Genootschap Onze Taal. Hij werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Burgemeester Van Zanen van Utrecht reikte de onderscheiding uit.

Peter Smulders (61) kreeg deze onderscheiding voor zijn bijzondere prestaties de afgelopen 27 jaar als directeur van het Genootschap Onze Taal.

 

De Utrechtse burgemeester Jan van Zanen reikt een koninklijke onderscheiding uit aan Peter Smulders

 

Onze Taal

 

Smulders is sinds 1983 verbonden aan het Genootschap Onze Taal. Sinds 1990 is hij directeur. Onder zijn leiding is het genootschap uitgegroeid van een kleine organisatie voor leden naar een landelijke vereniging voor iedereen met 28.000 leden: een vereniging die zich ook qua ledenaantal een van de allergrootste taalverenigingen ter wereld mag noemen. Smulders heeft ervoor gezorgd dat het Genootschap Onze Taal zich de afgelopen 35 jaar heeft ontwikkeld tot hét kennisinstituut voor de Nederlandse taal. Hij stond aan de basis van de Taaladviesdienst, onder zijn leiding is het tijdschrift Onze Taal geprofessionaliseerd en is er een website gekomen met inmiddels ruim één miljoen bezoekers per maand. Door zijn toedoen is er meer oog gekomen voor jongeren. Zo kwam er in 2014 een kinderpagina in Onze Taal, zorgt het genootschap voor een rubriek in de jongerenkrant Kidsweek, brengt het een kindertaalkalender uit en is het betrokken in het onderwijsprogramma. De heer Smulders heeft hiermee veel betekend voor de Nederlandse taal.

 

Foto's: Onze Taal / Eelkje Colmjon