De historische canon als mistlamp, richtingaanwijzer en navigatiesysteem

Niet minder dan tachtig inschrijvingen liepen er vorige maand binnen bij de afdeling Luxemburg voor de Zoomlezing over de zin en onzin van historische canons van Luc Devoldere, classicus/essayist en sinds begin 2021 gepensioneerd hoofdredacteur van Ons Erfdeel/De Lage Landen. Hij bleek de geknipte persoon om ons meer te vertellen over het fenomeen 'canon' dat vooral in Vlaanderen erg actueel is: het opstellen van een canon werd immers opgenomen in het regeerakkoord van de huidige Vlaamse regering.

Nederland beschikt reeds een tiental jaren over zijn eigen canon, die recentelijk opnieuw onder de loep werd gehouden. De Vlaamse canon zoekt zijn inspiratie bij de Nederlandse, die bestaat uit vijftig belangrijke cultuurhistorische items, 'vensters' genoemd. Een mooi beeld, want vensters vormen een dynamisch gegeven en kunnen een uitzicht bieden op een mooi panorama.

Nationalistisch perspectief

Devoldere schetste in zijn lezing het gevaar dat de historische canon vanuit een nationalistisch perspectief zou worden opgesteld en zodoende alleen oog zou hebben voor de 'dwem' (dode witte Europese mannen). Als dat zou gebeuren, zou een canon volgens Devoldere per definitie "selectief, discriminerend en dus uitsluitend" zijn. De spreker stelde voor om de canon vanuit een ander perspectief te benaderen. De canon zou moeten ontstaan uit een gesprek of zelfs een meningsverschil. "Hij wordt niet opgelegd maar aangeboden. De canon is dan zoiets als een mistlamp, een richtingaanwijzer, een navigatiesysteem."

Minder fraaie bladzijden

Luc Devoldere pleitte voor een dynamische en kritische canon, die ook aandacht zou besteden aan de minder fraaie bladzijden in ons culturele verleden of onze geschiedenis. Het Lam Gods hoort er uiteraard in, maar ook de collaboratie, om maar die twee voorbeelden te geven. "Het kan en mag niet de bedoeling zijn om van een canon een hoera-verhaal te maken, waarin alleen glorieuze feiten en positieve verwezenlijkingen en vergelijkingen worden genoemd. Een canon moet en zal oog hebben voor de zwarte bladzijden uit de eigen geschiedenis en mag die zwarte pagina‘s niet uit de weg gaan." Wie zich bezighoudt met de vorming van een canon, zou volgens Devoldere het adagium van de Tsjechisch-Oostenrijkse componist Gustav Mahler - overigens ook door de Franse politicus Jean Jaurès gehuldigd - in het achterhoofd moeten houden: "Traditie is niet het aanbidden van de as, maar het doorgeven van het vuur."

Momentopname

Een canon opstellen, aldus Devoldere, is kiezen, niet van de beste, de grootste en de nummer één, maar van gelijkwaardigen. "Beschouw een canon als een momentopname, zoals de balans van een onderneming." Een canon moet dan ook regelmatig herbekeken en herijkt worden, zoals recentelijk in Nederland is gebeurd. "Een canon heeft, net als het wegennet, onderhoud nodig." De vraag kan natuurlijk gesteld worden wie een canon moet of mag samenstellen. Volgens Devoldere moeten dat "betrokkenen en experten" zijn. Voor de samenstelling van de Vlaamse canon is momenteel een commissie van negen leden aan het werk, bestaande dus uit experten, maar ook uit enkele 'generalisten' die een ander, ruimer perspectief aanbrengen.

Wachttijd van 25 jaar

Een canon moet volgens de spreker ook de actualiteit overstijgen. Daarom wordt een 'wachttijd' van 25 jaar in acht genomen. Een canon mag geen items uit de laatste 25 jaar bevatten. En ook geen nog levende personen. "Een canon is historisch, blijf weg van de waan van de dag."

In de loop van zijn betoog bracht Devoldere nog een aantal knelpunten naar voren, zoals de 'vervrouwelijking' van onze maatschappij, de dekolonisatie, recente immigratiebewegingen en de positie van Vlaanderen binnen het Belgische bestel. Interessante vraag ook: hoe zou een Vlaamse canon zich verhouden tot een Belgische?

Bijgeleerd

Kortom, het was een rijke lezing gestoffeerd met heel wat boeiende inzichten inzake het fenomeen 'canon', voor sommigen misschien toch een minder gekend domein. Wij hebben weer heel wat bijgeleerd, wat toch de bedoeling is van deze activiteiten van de Orde van den Prince.

Toch nog een kritische kanttekening: hoewel Luc Devoldere zijn best deed om een breder perspectief te schetsen, kwam hij toch al te vaak terug op de toestand van Vlaanderen en de poging om een Vlaamse canon samen te stellen, wat voor de Nederlandse toehoorders misschien minder relevant was. Hier zijn excuses aan onze Nederlandse en andere niet-Vlaamse toehoorders wellicht op hun plaats. Gezien het kosmopolitische karakter van het gewest Buitenland is dat een aandachtspuntje voor de volgende Zoomsessie waar we al met veel belangstelling en zelfs enig ongeduld naar uitkijken.

Niet-leden van het gewest

De andere kant van die medaille is natuurlijk dat de Zoomlezingen van het gewest Buitenland steeds vaker bezocht worden door niet-leden van het eigen gewest, iets waarover we alleen maar verheugd over kunnen zijn. Een activiteit van het gewest Buitenland betekent inmiddels dat niet alleen 'zoomers' deelnemen uit Kaapstad, Londen, Parijs, Keulen, Luxemburg, Extra-Muros en zelfs een gast uit Bratislava. Er is ook een groeiend aantal 'binnenlandse' belangstellenden (Heerlen, Den Haag, Keerbergen, Brussel-Zavel, Zwolle, Amsterdam en nog veel meer). Het is een mooi voorbeeld van de openheid en het dynamisme waar onze geliefde Orde voor staat!

Peter Smets
Secretaris afdeling Luxemburg
 

Foto Luc Devoldere: Michiel Hendryckx (Wikimedia)