Boekvoorstelling : gedichten van Maurice Carême hertaald

66 gedichten van Maurice Carême hertaald

Terugblik

Voorstelling van het boek ‘De zomer ligt zoals een vrouw – L’été couché comme une femme’ 66 gedichten van Maurice Carême hertaald door Isabelle Bambust en Willy Martin, met tekeningen van Anne van Herreweghen’

 

Op zondag 24 oktober 2021 vond (eindelijk!) de voorstelling plaats van de bundel gedichten ‘De zomer ligt zoals een vrouw – L’été couché comme une femme’, 66 gedichten van Maurice Carême hertaald door Isabelle Bambust en Willy Martin, met tekeningen van Anne van Herreweghen (Leuven, uitgeverij P, 2020, ISBN 978-94-93138-16-2).

 

‘Eindelijk’ vond de boekvoorstelling plaats, want in maart 2020 kon het evenement door corona niet plaatsvinden en werd het uitgesteld.

 

De boekvoorstelling is het eerste evenement in een reeks die de afdeling Waals-Brabant samen met het Graafschap Namen organiseert rond de poëzie van Maurice Carême in het kader van het NT&C-project ‘Poëzie kent geen grenzen/ Poésie au delà des frontières’.

 

Sommige gedichten van Maurice Carême werden in de voorgestelde bundel niet één-, maar tweemaal her-taald : zo vertaalden Isabelle Bambust en Willy Martin vertaalden elk zes dezelfde gedichten.

 

Willy Martin is emeritus hoogleraar lexicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Momenteel is hij hoofdredacteur van het culturele tijdschrift Noord & Zuid uitgegeven door de Orde van den Prince.

 

Isabelle Bambust ‘koorddanst’ (zo wordt het vermeld in het boek) tussen taal en recht. Zij promoveerde als doctor in de rechten op een proefschrift dat werd gepubliceerde onder de titel De Europese Gerechtelijke Taalbescherming, 2017.

 

Over de keuze van de gedichten vermelden ze: ze werden gekozen met ons hart. In de vertalingen probeerden we ze te her-dichten en er zo Nederlandse gedichten van te maken, wat  voor elk van ons iets anders oplevert.

 

De Mariakapel te  Heverlee werd op 24 oktober 2021 - dankzij de instemming van de protestantse gemeenschap die in de Mariakapel haar erediensten houdt – voor de boekvoorstelling herschapen in een waar cultureel oord.

 

Meer dan 100 genodigden, Princeleden (waaronder de presidente mw. Godelieve  Laureys) en andere genodigden (waaronder de schepen van cultuur van de stad Leuven  mw. Denise Vandevoort) maakten er gedurende een zondagmiddag kennis met de gedichten van Maurice Carême.

 

Ze werden verwelkomd door Willy Martin. Zijn uitgebreide en informatieve verwelkomingstekst volgt hierna. Hij schetste een uitgebreid kader rond de persoon en het werk van de dichter Maurice Carême (Waver 1899 - Anderlecht 1978), één van de meest bekende en bekroonde Franstalige dichters van de vorige eeuw die in meer dan veertig talen werd vertaald. Met deze bundel wordt voor het eerst op grotere schaal werk van hem in het Nederlands vertaald.

 

De belangstelling bij de genodigden was groot, het programma groots in opzet en uitvoering.

 

Bij de boekvoorstelling waren het woord en de geest van Carême gans aanwezig.

 

Het weerklonk in een muzikaal en poëtisch programma gebracht door Angeline van Doveren, Christophe Goedvriend, Annie van Avermaet, Angelica van Itterbeek, Anne Meerbergen, Isabelle Bambust en Willy Martin.

 

Gedichten werden voorgelezen in het Frans door Angelica Van Itterbeek gevolgd door de vertaling(en) in het Nederlands (van Isabelle Bambust en / of Willy Martin) door Annie Van Avermaet.

 

Angeline van Doveren en Christoph Goedvriend brachten elk een adembenemend muzikaal intermezzo op respectievelijk gitaar en orgel.

 

Angeline Van Doveren bracht muziek van de componist, gitarist en dirigent Leo Brouwer uit Cuba.

 

Christoph Goedvriend bracht in een verrassend modern-klassiek stuk een improvisatie op ‘Cimetière militaire’, een gedicht van Maurice Carême dat Isabelle Bambust in 2019 op muziek zette.

 

Isabelle Bambust en Willy Martin gaven met het voorlezen van  gedichten in hun vertaling en met hun commentaar het beste van zichzelf.

 

Anne Meerbergen ging zowaar met ‘Cher Maurice’ op stap met de dichter in de stad en bracht menig toehoorder in vervoering.

 

We hoorden één of meer strofen uit de gedichten  L’été couché comme une femme– De zomer ligt zoals een vrouw (Carême als romanticus), À la campagne– Op de buiten (relativerend), Les canards– De eenden (spelen met klank), La mer n’est à personne – Van niemand is de zee (naast het land (Brabant): ook de zee), L’or – Blink (moraliserend ten aanzien van volwassenen), Steden/Villes, À Ispahan, L’automne & L’oiseau.

 

Een eerste exemplaar van de bundel was bestemd voor mevrouw Jeanine Burny, voorzitster van de Fondation Maurice Carême en jarenlang muze van de dichter. Mevrouw Burny  overleed spijtiggenoeg, op 95-jarige leeftijd, in november 2020. Mevrouw Burny refereerde in het ziekenhuis naar het gedicht van Carême   

Hé oui ! je le sais bien !
Je n’emporterai rien,
Pas même l’ombre d’un nuage.

Mais qu’elle est belle, dans ma main,
Cette fraise sauvage !

 

Het  exemplaar bestemd voor mevrouw Burny werd overhandigd aan de Heer François-Xavier Lavenne, directeur van de Fondation. Hij nam de bundel zichtbaar ontroerd in ontvangst.

 

De Heer Lavenne liet enkel dagen na de voorstelling aan de auteurs Isabelle Bambust en Willy Martin weten ‘Vos traductions rendent remarquablement la musicalité des vers de Maurice Carême, ses jeux de mots, son humour, sa nostalgie. Ma seule tristesse est que Jeannine n'ait pas pu assister à ce moment. Vous avez réalisé l'un de ses rêves et aussi un rêve de Maurice Carême. J'espère que nous pourrons organiser un bel événement à Bruxelles pour mettre en valeur l'anthologie’.

 

Na de boekvoorstelling volgde een receptie aangeboden door de uitgeverij P.

 

Er was gelegenheid tot aankoop van de bundel tegen voorintekeningsprijs (20 euro). Hieraan werd gretig gevolg gegeven. In korte tijd meldde zich een lange rij om een exemplaar te laten signeren door de hertalers-auteurs.

 

Na de receptie werden nog mooie foto’s gemaakt (op de foto Willy Martin, Joop van der Horst  en Werner Verbeke).

 

De boekvoorstelling werd afgesloten met een diner in restaurant de Abdijmolen in de abdij van het Park. Meer dan 30 leden en gasten namen deel. De afdelingsvoorzitter sprak de genodigden kort toe. Tot slot nam ook mevrouw de presidente Godelieve Laureys de gelegenheid te baat om haar visie op de werking van de Orde toe te lichten.

 

De verwelkomingstoespraak die werd uitgesproken door Willy Martin volgt hierna.

 

Xavier Lesage

secretaris

1 november 2021

 

 

*

*   *

 

 

Beste poëzielief-hebbers, goede vrienden en vriendinnen, leden van de Orde van den Prince, Mevrouw de President van de Orde van den Prince, Mevrouw de schepen van cultuur van Leuven, Monsieur le Président de la Fondation Maurice Carême, dames en heren,

 

U weet het nog wel, al is het 589 dagen geleden. Op 14 maart 2020 was alles gereed om u te verwelkomen op de boekpresentatie rond de gedichten van Maurice Carême en hun hertaling. Maar de dag ervoor kwam corona, de ongenode gast, het land en het sociale leven gingen op slot, en met name de culturele evenementen werden uit ons leven gebannen. Maar nu, eindelijk bijna 600 dagen later dan oorspronkelijk gepland, mag ik u welkom heten, hier in Vlaams-Brabant rond het werk van Maurice Carême, een Waals-Brabander. Welkom op deze boekpresentatie die in feite een onderdeel is van het project ‘Poëzie kent geen grenzen/Poésie au-delà des frontières’, een project van twee afdelingen, Waals-Brabant en Graafschap Namen, van de Orde van den Prince, een Vlaams-Nederlands taal-en cultureel genootschap, met de bedoeling een brug te slaan tussen de Nederlandstalige en Franstalige gemeenschap in ons land en dat door middel van poëzie. Ik wil dan ook graag onze Franstalige vrienden van de Fondation Maurice Carême uit Brussel van harte welkom heten: Chers amis de la Fondation Maurice Carême, soyez aussi les bien venus ici à Louvain à l’occasion de la présentation du livre ‘De zomer ligt zoals een vrouw/L’étecouché comme une femme’, unesélection de 66 poèmes de Carême en ré-traduction neérlandaise par Isabelle Bambust et moi-même.

 

Nogmaals iedereen hartelijk welkom. U bent, dames en heren, zonder het zelf te beseffen allicht, het levende bewijs. Het bewijs van het feit dat poëzie geen grenzen kent, niet stopt bij een grens, geen taalgrens, geen rijksgrens (ik verwijs naar de vele vrienden uit Nederland die we hier mogen begroeten), niet stopt daar waar het land ophoudt en de zee begint, maar verder gaat, de Lage Landen met die van overzee verbindt, want kijk zonet zaten we samen te luisteren naar de prachtige,verstilde gitaarmuziek van een overzee-er, van de componist, gitarist en dirigent, Leo Brouwer uit Cuba, ons  gebracht door Angeline van Doveren, uit Eindhoven, filosofe, musicologe, musicienne en als dichteres bekend onder de naam Kine Brettschreider. Maar goed vanmiddag bent u dus gekomen om te luisteren en hopelijk ook te genieten van de gedichten van Maurice Carême en hun hertalingen door Isabelle Bambust en mezelf. Maar wie was die Maurice Carême nu eigenlijk, die dichter die haast iedereen kent in de francofonie, en haast niemand bij ons in Vlaanderen en, ruimer, in de hele neerlandofonie. Op die vraag willen we vanmiddag graag een antwoord geven.

 

M C wordt in 1899 in Wavre (WB) geboren in een gezin van heel bescheiden komaf: vader werkt als huisschilder, moeder baat een klein dorpswinkeltje uit. Zijn jeugd brengt hij door op het Waals-Brabantse platteland, maar uitstekende leerling als hij is, kan hij met een beurs, ‘hogere studies’ zoals dat toentertijd heette, beginnen. Dat houdt in dat hij voor onderwijzer gaat studeren aan de Ecole normale de Tirlemont, en dat hij aldus in Tienen zijn onderwijzersdiploma  behaalt in 1918. 25 jaarlang zal hij in Anderlecht lesgeven om dan, vanaf 1943, zich volledig aan het dichterschap te wijden en voornamelijk van zijn pen te leven. Hij heeft dan ook een enorme productie nagelaten (80 dichtbundels, naast enkele romans, verhalen, essays, vertalingen enz.). Ondertussen heeft hij zich tijdens het interbellum een stevige reputatie opgebouwd met bundels als Mère (bundel waarvoor hij de 3-jaarlijkse poëzieprijs van België kreeg) en Réflets d’Hélice (een merkwaardig surrealistische bundel). Later volgen nog ettelijke andere bundels: La lanterne magique, Brabant, Pomme de Reinette, Complaintes, A cloche-piedetc. Hij krijgt nationale en internationale onderscheidingen, zijn gedichten worden getoonzet door bekende componisten als Darius Milhaud, Jean Absil, Carl Orff, Francis Poulenc, Louis De Meester. Bekende Vlaamse en Franstalige kunstenaars illustreren zijn werk: Henri-Victor Wolvens, Hubert Malfait, Felix De Boeck om er maar enkelen te noemen. Allen lijken ze gegrepen door zijn verfrissende kijk op les choses: de grote en kleine dingen des levens die hij op een schijnbaar eenvoudige, herkenbare en toch vernieuwende wijze weet te ver-dichten.

 

Maurice Carême is een naam die onlosmakelijk bij Waals-Brabant hoort, bij Brussel én bij Parijs. In Brussel wordt er een laan naar hem genoemd, een school, een prachtig, klein maar fijn museum (La maison blanche, de woning die hij als een typisch Brabants landhuis in 1933 liet bouwen en thans een van de weinige Belgische schrijvershuizen is die volledig intact is gebleven en prachtig ‘gedecoreerd’ met schilderijen van zijn vriendenJules Lismonde, Henri-Victor Wolvens, Félix De Boeck, Paul Delvaux, Roger Somville…). In Wavre is er een zeer mooi mausoleum ter zijner ere opgericht en in Parijs is er een promenade langs de Seine naar hem genoemd. Hoe komt het dan, vraagt u zich af, hoe komt het dan dat  iemand met een dergelijke nationale én internationale faam, met meer dan 150 webpagina’s op het internet, iemand wiens werk  in meer dan 40 talen vertaald is, Russisch, Japans, Roemeens, tot Pashto toe, iemand die volgens het Dictionnaire amoureux de la Belgique van Jean-Baptiste Baronian één van de littérateurs belges les plus connus, les plus lus et les plus populaires à travers le monde is, hoe komt het dan dat een dergelijk auteur niet of nauwelijks in Vlaanderen bekend is en zijn werk nooit op grote schaal in het N. werd vertaald?

 

Mijns inziens heeft de relatieve onbekendheid van C in Vlaanderen en omstreken in eerste instantie met de taalbarrière te maken: Vlamingen mogen dan wel voor een stuk dezelfde cultuur delen met hun Franstalige landgenoten, ze zijn van hen gescheiden door de taal. En een tweede misschien minder voor de hand liggende reden heeft met het imago en de perceptie van C te maken. Net zoals bij ons Gezelle is C een ‘schoolboekendichter’: hij behoort tot het standaardcurriculum van de F-talige scholier, die net zoals wij indertijd met Het Kruisken, Heete pootjes of Boerke Naas, opgegroeid is met C’s Mon perroquet of Lechat et le soleil. Wat hem o.m. het imago bezorgde van poète pour lesenfants. Een onterecht en onvolledig beeld. Juist dat beeld willen we met onze her-talingen, her-dichtingen bijstellen, laten horen en zien dat C in zijn sterkste gedichten een van de meest vooraanstaande Frans-Belgische dichters van de 20e eeuw is: toegankelijk maar niet oppervlakkig, muzikaal maar betekenisvol, af en toe mysterieus maar nooit hermetisch, d’une clarté profonde én tot slot, tevens een bemiddelaar tussen F-talige en N-talige literatuur.

 

In 1978 op 13 januari, ruim 43 jaar geleden dus, overleed M, poète tout simplement, dichter zonder meer, simpelweg. Maar een groot dichter gaat eigenlijk nooit weg, hij blijft. In het beste van zijn werk is hij houdbaar, ont-houdbaar. Ik hoop van harte dat onze her-talingen, onze her-dichtingen, en dit evenement errond, tot die onthoudbaarheid zullen bijdragen.

 

Willy Martin, 24 oktober 2021

Op de foto: Willy Martin, Joop van der Horst  en Werner Verbeke
Een activiteit georganiseerd door: 

Op 11 december 2007 opgericht  en behorend tot het gewest Maas-Samber-Schelde dat volgende afdelingen groepeert:

Kort

Plaats: 
Boekvoorstelling (15.00 uur) : Mariakapel, Matadilaan 6 Heverlee (vlakbij de Parkpoort, parkeergarage Philipssite). Diner (ca.18:30 uur) : brasserie de Abdijmolen, Abdij van Park 4 Heverlee (ingang Geldenaaksebaan).
Wanneer: 
zondag, 24 oktober, 2021 - 15:00
Beschrijving: 

Boekvoorstelling met receptie (waarop gasten hartelijk welkom zijn) en aansluitend diner.

Dit is het eerste evenement in een reeks die onze afdeling samen met het Graafschap Namen organiseert in het kader van ons NT&C-project Poëzie kent geen grenzen/ Poésie au delà des frontières.

 

Boekvoorstelling

Wanneer? Zondag 24 oktober 2021 – 15 uur
Waar? Mariakapel - Matadilaan 6, Heverlee

Spreker: 
-
Over de deelname: 
Aanwezigen : 29 (op het diner) Voorzitter : Ivan Demuynck Secretaris : Xavier Lesage Leden : Willy Martin Peter-Paul Knops-Gerrits Luk Collet Christine Van Nuffel Joris Witkam Reinhold Tournicourt Jeanine Vandeputte Geert Paternoster Verontschuldigd : Oger Driane Ronald Van der Linden Viviane Missoul Ben Cloots Gasten: Mw. Godelieve Laureys Mariette Paternoster-Becher Livina Martin Ineke Witkam Martine Demuynck Pia Van Sonsbeeck Joost Van Sonsbeeck Isabelle Bambust Christoph Goedvriend Herman Bosmans Mw. Herman Bosmans Michael Ralph Mimi Renier Philippe Renier Nadine Witters Lieven Vermote Mw. Lieven Vermote Angeline van Doveren De Heer van Doveren