Lustrum Dordrecht: scheepskaarten, modelschepen en 't Princen Eyland

De afdeling Dordrecht vierde begin november haar vierde lustrum in het Maritiem Museum Rotterdam, waar zich momenteel, gezien de verbouwing aldaar, een deel van de collectie van het Museum Boijmans Van Beuningen bevindt. Wat voor soort schepen onderhield de verbinding tussen de eilanden van Nederlands-Indië? Waartoe dienen de rechte lijnen op oude scheepskaarten? En wat valt er te weten over 't Princen Eyland tussen Sumatra en Java?

Na een welkomstwoord van voorzitter Jan de Vos sprak Godelieve Laureys, president van de Orde van den Prince. Zij memoreerde aan het succesvolle mini-symposium van februari 2019, dat als onderwerp 'Andere oorzaken van spraak-, taal- en schrijfstoornissen' had. Tevens onderstreepte Godelieve dat de kracht van de Orde in iedere afdeling zelf huist, maar dat men zich ook dient te richten op de buitenwereld en externe organisaties. Gewestpresident Holland Willem Gijsels vereerde ons eveneens met zijn aanwezigheid. Dankzij zijn vaardigheden op het gebied van fotografie beschikken wij nu over een groot aantal afbeeldingen van schepen en scheepskaarten.

De s.s. Van den Bosch

We werden ontvangen in de Verolme zaal. Verolme was een van de grote scheepsbouwers in Nederland. In de zaal stond op ons verzoek een model van een schip van de Koninklijke Paket Maatschappij, de s.s. Van den Bosch. Dit schip werd gebouwd bij N.V. Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij te Amsterdam met bouwnummer 49 en werd in januari 1903 opgeleverd aan de N.V. Koninklijke Paketvaart Maatschappij (KPM) te Batavia. Het was een vrachtschip met passagiersaccommodatie voor 20 eerste klas, 26 tweede klas en 1304 tussendek passagiers. Het schip had een 1600 pk sterke triple expansie machine, die een enkele schroef aandreef, goed voor een dienstsnelheid van twaalf knopen. Het schip heeft zijn hele leven gevaren voor de KPM en werd pas in 1952 (na 49 dienstjaren!) van de sterkte afgevoerd en gesloopt in Hongkong. Het schip is genoemd naar generaal Johannes van den Bosch, gouverneur-generaal van Nederlands-Indië in de periode 1830-1834. Het schip is ook ingezet bij de landing op Timor op 11 september 1945.

Het model is hoogstwaarschijnlijk tegelijkertijd met de oplevering van het echte schip gebouwd. Het model is gebruikt in de televisieserie over het vergaan van de s.s. Van Imhoff. Dit schip werd tijdens de Tweede Wereldoorlog getorpedeerd door een Japans vliegtuig en tot zinken gebracht, waarbij 400 geïnterneerde Duitse burgers verdronken.

Koninklijke Paketvaart Maatschappij

De KPM werd opgericht in september 1888 om de verbindingen tussen de eilanden van Nederlands-Indië te verzorgen en de handel met de regio te bevorderen. Voorheen werd deze vaart vooral door de Nederlandsch-Indische Stoomboot Maatschappij (een Engelse rederij) verzorgd. De Nederlandse regering en de gouverneur-generaal vonden dat zij betrouwbare diensten nodig hadden om ambtenaren, garnizoenen en post te vervoeren tussen de eilanden van de archipel. Hiervoor werd een vijfjarig contract gegund aan de KPM. Dit werd later enige malen verlengd. De Engelsen vertrokken daarop uit de Indische wateren. De KPM groeide uit tot de grootste rederij van Nederland. Nadat Indonesië onafhankelijk werd, is de KPM overgegaan in de KJCPL (Koninklijke Java China Japan Lijn), die in de Far East vooral rond Indonesië lijndiensten had opgezet.

Rondleiding

Conservator Sjoerd de Meer van het Maritiem Museum Rotterdam verzorgde de uitgebreide rondleiding langs de unieke collectie op het gebied van cartografie en maritieme geschiedenis. In 2006 kocht het museum de toen recent ontdekte VOC-kaarten van het Corpus Christi College in Oxford. In zeer beperkte oplage is eenmalig een exclusief portfolio uitgebracht met hoogwaardige kleurenreproducties van dertig unieke zeekaarten, waaronder de 21 meest opzienbarende exemplaren uit de Corpus Christi-collectie en negen andere belangwekkende kaarten. De op groot formaat gereproduceerde kaarten zijn ingebonden in een luxe halflinnen band. Kaarten werden voor twee doeleinden gemaakt, een in de vorm van atlassen en een voor gebruik in de zeevaart. Vandaar dat in het begin vooral de kustlijnen van belang waren. Voor de navigatie langs de kust en voor het benaderen van de kust werden op de kaarten herkenningspunten aangegeven, zoals gebouwen en bergen.

Een kaart van de kust van Engeland tussen het eiland Wight en Dover. Manuscript op perkament, met Portugese tekst. Een mooi voorbeeld van een kustlijn, waarbij de inhammen te gebruiken zijn bij een eventuele landing.

't Princen Eyland

Bijzondere aandacht werd natuurlijk besteed aan 't Princen Eyland, in de Straat Soendra, tussen Sumatra en Java. Het eiland blijkt nu Pulau Panaitan (Panaitan-eiland) te heten, onbewoond te zijn en vlak bij de Krakatau te liggen. Het is zelf ook vulkanisch, maar er is geen eruptie bekend. De naam verwijst naar prinsen van Java die het in eigendom hadden. Het omvat 170 km² en het hoogste punt is de berg Raksa van zo’n 300 meter. Het maakt deel uit van het Unesco World Heritage-park Ujung Kulon nationaal park en staat bekend om zijn grote surfgolven.
 

De lijnen in de kaarten zijn eigenlijk hulplijnen voor de scheepvaart om bijvoorbeeld de gunstigste koers uit te kunnen zetten.

Schilderijen

Na de cartografie ging de rondleiding langs de schilderijen, deels uitgeleend door het Museum Boijmans Van Beuningen, als onderdeel van het programma 'Boijmans bij de buren'. We hebben onder andere scheepsmodellen en werken van Jeroen Bosch, Hendrik Avercamp, Paul Signac, Ludolf Bakhuizen, Willem van de Velde De Oude en de Jonge, Jan van de Cappelle, Simon de Vlieger en J.C. Schotel mogen bewonderen. Omdat beide rondleiders zo enthousiast waren over hun museum en de collecties, liepen wij wat uit de tijd. Er was wel nog tijd om gezamenlijk het glas te heffen.
 

Paul Signac: Le Port de Rotterdam.

Willem van de Velde De Oude, pentekening.

Lunch

De volgende halte in ons programma was een lunch in de 'RotterTram', die tussen de slots van het openbaar vervoer mag rijden. Wij moesten op tijd bij de instaphalte staan. Hierdoor kon de terugblik van de afgelopen twintig jaar door Fenna Evenboer-Nijman niet worden uitgesproken. [De tekst staat wel op de afdelingspagina.] De lunch in de tram was een uitdaging. We hadden ons nooit kunnen bedenken dat een kop soep in een slingerende tram op veilige wijze de mond haalt. Daarnaast herinneren we ons een punt chocoladetaart als dessert, waarvan we op de terugweg naar huis nog moesten zuchten.

Desalniettemin, we hebben genoten. Het was een dag met veel amicitia en tolerantia. Ter afsluiting van de dag werd stilgestaan bij de laatste zin van de notulen van de eerste lustrumvergadering van de afdeling: "De stemming vandaag geeft vertrouwen in een goede toekomst voor de Afdeling."
 

Jan de Vos, voorzitter afdeling Dordrecht
Fenna Evenboer-Nijman, secretaris afdeling Dordrecht
Marianne Hesp-Abbenhuis, secretaris NT&C afdeling Dordrecht