Dichter Tsjêbbe Hettinga en het Friese landschap in Groningen

Het Friese loft en lân (letterlijk: lucht en land), en vooral de in 2013 overleden Friese dichter Tsjêbbe Hettinga, stonden centraal bij de afdeling Groningen vorige maand. Wat is de betekenis van deze dichter, die de laatste twintig jaar van zijn leven wel de nationale dichter van Friesland werd genoemd? Hoe beïnvloedde zijn bijna-blindheid zijn 'spoken word'-achtige optredens?

Vorige maand hield de afdeling Groningen haar tweede Zoombijeenkomst van 2022. Na drie fysieke bijeenkomsten in september, oktober en november, waarbij strikt werd vastgehouden aan de heersende coronamaatregelen, trad er weer een Covid-19-winter in. De decemberbijeenkomst werd afgelast. In plaats daarvan bezocht het afdelingsbestuur de leden en overhandigde hun een sonnet, een kerstrecept en een flesje kerstwijn. In januari en februari werden de bijeenkomsten weer in Zoomformaat gegoten. Sprekers en deelnemers zijn inmiddels al aardig aan het Zoomen gewend. In januari sprak professor Hanno Brand over 'Groningen en de Hanze. Loyaliteit en eigenzinnigheid in een los stedennetwerk'. In februari was dr. Jesse van Amelsvoort, docent moderne Europese letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, te gast om het te hebben over dichter Tsjêbbe Hettinga.

Proefschrift

Jesse van Amelsvoort was voor zijn aanstelling in Amsterdam als promovendus verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen/Campus Fryslân, waar hij in november 2021 zijn proefschrift succesvol verdedigde. Rond die tijd verscheen bij uitgeverij Bornmeer van zijn hand het boek Loft en lân. Gesprekken over Tsjêbbe Hettinga. Het boek geeft een mooie inkijk in het leven en werk van Hettinga. Van Amelsvoort voerde uitgebreide gesprekken met personen die Hettinga goed hebben gekend. Hettinga was ook een van de 'minoritized auteurs' (zoals de spreker ze noemde – schrijvers behorende tot een minderheid) die Van Amelsvoort in zijn proefschrift behandelde. In zijn lezing beschreef Jesse van Amelsvoort het leven en werk van Hettinga aan de hand van illustratieve PowerPoint-afbeeldingen.

Doorbraak

Tsjêbbe Hettinga (1949–2013) beleefde zijn doorbraak nadat hij een van de auteurs was die het Nederlandstalig gebied vertegenwoordigde op de Frankfurter Buchmesse in 1993. Hettinga was de representant voor het Fries. Er verschenen vertalingen van het werk van Hettinga uit het Fries in het Nederlands en zo brak hij door in het Nederlandse literaire veld. Maar het was vooral vanwege zijn imponerende optredens. Omdat zijn gezichtsvermogen sterk verminderd was, droeg hij zijn gedichten uit het hoofd voor. Zoals Jesse van Amelsvoort betoogde, "was en is Hettinga een van Frieslands bekendste dichters, bekend om zijn lange, epische gedichten en zijn voordrachtskunst".

Internationale festivals

Hettinga verscheen ook op de podia van vele internationale literaire festivals - tot in Canada en Colombia aan toe. In 2001 won Hettinga de prestigieuze Gysbert Japicxpriis en vlak voor zijn dood werkte hij nog mee aan het binnenhalen van Europese Cultuurhoofdstad voor Leeuwarden (en Friesland). In de laatste twintig jaar van zijn leven zou je Hettinga met recht de nationale dichter van Friesland kunnen noemen. In 2017 verscheen postuum zijn tweetalige verzameld werk, Het vaderpaard / It faderpaard.

Fragment

Jesse van Amelsvoort liet ons een prachtig fragment van Hettinga’s optreden op een groot poëziefestival in Colombia horen. Je zou het een soort 'spoken word' kunnen noemen. Uit het fragment bleek wel, en je merkte dat ook aan de manier waarop het publiek reageerde, dat Hettinga met zijn wijze van voordragen veel indruk maakte. Iedereen die Hettinga hoorde voordragen, wilde hem hebben. Teake Oppewal, die veel geschreven heeft over Friese poëzie, wordt in het boek van Van Amelsvoort geciteerd: "Iemand heeft hem daarna geprogrammeerd in Barcelona. Hij treedt op in Barcelona, dan is er iemand die dat meemaakt en die wil hem in Swansea hebben, iemand uit Berlijn zag hem al in 1993 en wist meteen, den muss ich haben, en vijf jaar later komt hij dus in Berlijn een keer op het podium."

Betekenis

Jesse van Amelsvoort sprak verder over de betekenis van Hettinga’s werk en de relatie met het Friese landschap - met, in andere woorden, het Friese loft en lân. Maar de stad, Leeuwarden, werd ook door Hettinga bezongen. Jesse besprak onderstaand gedicht de stêd, waarin Hettinga de stad Leeuwarden als een soort centrum van Europa neerzet, verbonden met Lahti in Finland, Cádiz in het zuiden van Spanje en IJsland midden in de Atlantische oceaan.

Na de lezing ontstond er een geanimeerd gesprek met de spreker die ons op een plezierige manier veel vertelde en ook antwoordde op vragen als 'Waarom ben je als niet-Fries geïnteresseerd in deze literatuur' en 'Hoe ben je aan het onderwerp van je promotieonderzoek gekomen?'

Petra Broomans
Afdeling Groningen

Stukje luisteren naar Tsjêbbe Hettinga? Dat kan (onder andere) hier.