Gewestdag Noord-Nederland: monumenten, Nassaus en Vestdijk

Leeuwarden telt maar liefst 819 rijksmonumenten en de afdeling wilde de ruim tachtig aanwezige Princevrienden uit het eigen gewest en uit Holland daar vorige maand tijdens de gewestdag graag kennis mee laten maken. Een belangrijk deel van het programma, dat vanwege corona twee keer moest worden uitgesteld, speelde zich dan ook buiten af. De weergoden waren de organisatoren meer dan goedgezind. De deelnemers kwamen nogal wat Nassaus tegen op hun tocht door de Friese hoofdstad…

De dag begon in de kelders van het oude Stadhuis, met koffie en Friese Oranjekoek. Het Stadhuis is een van de oudste en mooiste monumenten van de stad. Het werd in 1715 gebouwd in laatbarok- en rococostijl. De Oranjezaal waar na de koffie het programma startte, was aanvankelijk de raadzaal, maar dient nu voor ontvangsten en het sluiten van huwelijken. Aan de wanden hangen vorstelijke portretten, waaronder dat van Maria Louise van Hessen-Kassel, in de Friese volksmond Marijke Meu genaamd, op een ereplaats.

 

 

Burgemeester

Na een welkom door afdelingsvoorzitter Herbert van den Berge richtten zich achtereenvolgens burgemeester van Leeuwarden Sybrand van Haersma Buma en gewestpresident Dato Steenhuis zich tot de aanwezigen. Presidente Godelieve Laureys nam het stokje van hen over. Ze uitte onder meer haar waardering over de manier waarop afdelingen van de Orde tijdens de coronaperiode creatief mogelijkheden vonden om contact met elkaar te houden en aangepaste activiteiten te organiseren. Ze belichtte het belang van projecten op het gebied van laaggeletterdheid en vertelde over de nieuwe Prince-Academie.

Us Heit

De Leeuwarder oud-politicus en Oranjekenner Bearn Bilker hield aansluitend een lezing over de Friese Nassaus en hun relatie met de Oranjes. Hij vertelde boeiend en aanschouwelijk over Friese stadhouders als 'Us Heit' Willem Lodewijk, van wie voor het gemeentehuis een standbeeld staat, en Marijke Meu.

Na een groepsfoto met als decor de bijzonder fraaie gevel van het oude Stadhuis werden de gasten door de stad geleid, maar niet zonder nog even een blik te hebben geworpen op het tegenover het Stadhuis gelegen Stadhouderlijk Hof, daterend uit 1587. Het werd in 1880 verbouwd tot woning van de commissaris van de koning, waarbij het zijn barokke stijlkenmerken verloor. In 1971 kwam het gebouw in handen van de gemeente Leeuwarden en sinds 1993 is in het pand een hotel-restaurant gevestigd. Aan de vroegere stadhouders herinnert nog de zogenaamde Nassauzaal met een reeks staatsieportretten.

 

 

Markante gebouwen

De deelnemers wandelden in groepjes met een van de Leeuwarder Ordeleden als gids naar onze lunchlocatie, de Blokhuispoort. Onderweg passeerden ze een aantal markante gebouwen, zoals aan de aan de Turfmarkt gelegen Kanselarij. Deze werd gebouwd in de jaren 1566-1571, in de periode dat het hoogste gezag in Spanje zetelde. Bouwheer koning Philips II wilde dat het gebouw dit gezag onderstreepte en zo staat het sinds de bouw fraai maar dominant tussen de reguliere bebouwing van de Turfmarkt. De gevel van het monument is heel sprekend. De verdiept liggende nissen boven de ramen hebben nog gotische kenmerken. Voor de imposante Kanselarij staat het in 2018 gerealiseerde standbeeld van Wigle van Aytta, alias Vigilius. Vigilius was zoon van een Friese herenboer en maakte carrière op grond van zijn bekwaamheden. Hij groeide in de 16e eeuw uit tot een beroemd intellectueel, humanist en diplomaat.

Jugendstil

Aan de Turfmarkt staat ook een opmerkelijk Jugendstil gebouwtje, De Vier Pelikanen, gebouwd in 1903. Het diende oorspronkelijk als bijkantoor van de levensverzekeringmaatschappij Utrecht. Een aantal jaren was het het kleinste theater van Europa. Nu is het privébezit. Verder naar de Blokhuispoort. Het blokhuis werd in 1499 gebouwd om 'gespuis' in op te sluiten. In de loop van de geschiedenis werd het de Bijzondere Strafgevangenis en later het Huis van Bewaring. Die functie heeft het vervuld tot 2007. Bert Haanstra maakte er de film De Overval over een heldendaad van Friese verzetsstrijders in de Tweede Wereldoorlog: zij pleegden een overval op de gevangenis en wisten zonder bloedvergieten tientallen gevangenen te bevrijden. Op dit moment is het een florerend kleinschalig cultureel bedrijvencentrum met een openbare bibliotheek. De deelnemers deden zich op het terras van het restaurant met de toepasselijke naam Proefverlof te goed aan een zonovergoten lunch.

 

 

Praamvaart

Na de lunch wisten de gidsen van een praamvaart door de grachten zelfs de Leeuwarder Ordeleden nog te verrassen met tal van onbekende hoekjes en plekjes van de stad. We zien ook de bekende Oldehove. Met de bouw van deze scheve, kromme en uiteindelijk niet afgemaakte toren werd in 1529 gestart. Hij had ruim 120 meter moeten worden, maar al tijdens de bouw zakte de toren scheef doordat hij aan de rand van de toenmalige terp werd gebouwd. Er is nog geprobeerd op de scheve onderbouw loodrecht verder te metselen, maar dat is helaas niet gelukt. Bijzondere functies heeft de toren nooit gehad, maar hij is toch een van de belangrijkste symbolen van de stad Leeuwarden geworden. "A'k de Oldehove niet siën ken, dan foël ik my onwennich" is een bekend gezegde in het stadsdialect.

Simon Vestdijk

Daarna op weg naar Tresoar, het 'Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum' voor een lezing over Simon Vestdijk. De schrijver Kees ’t Hart opende zijn verhandeling met: "We bevinden ons hier vlakbij de Prinsentuin, plaats van handelen van een van de mooiste romans van Vestdijk, de Koperen Tuin. Dichtbij heilige grond, zal ik maar zeggen." Hij concentreerde zich verder met name op 'het ontraadselen van de stijl van Vestdijk'. Als toegift trakteerde hij de deelnemers op een theatraal en deels gezongen op lied over de geest van zijn geliefde schrijver, de wens uitsprekend dat die geest vanmiddag aanwezig is geweest. Hij werd beloond met een warm applaus.

Prinsentuin

We vervolgden onze weg door de aan het water gelegen Prinsentuin, voormalig lusthof van de Nassaus, naar etablissement De Koperen Tuin. Daar werd de gewestdag met een buffet afgesloten. Het was al met al een schitterende dag mede door het meewerkende weer, maar zeker ook door al de opgewekte gezichten en de zeer geanimeerde gesprekken tussen de leden van de verschillende afdelingen. Onze kernwaarden Amicitia en Tolerantie wapperden hoog in het vaandel van deze gewestdag.

Elma van Lier
Afdeling Friesland