Beeldvorming van de collaboratie in Vlaanderen - Koen Aerts

Bevreemdend was onze eerste bijeenkomst. We hadden zoveel bij te praten na zes maand van schermcontact, maar toch moesten we ons beperken tot een korte babbel met mondmasker. In een verborgen parel van Turnhout vonden we een plekje op veilige afstand van elkaar maar toch verbonden in de intieme sfeer van Tati. Geen gewoon koffiehuis want Sofie, onze gastvrouw en dochter van Ronald, vertelde ons dat de zachte koffie van Tati is gekweekt op koele bergflanken. Si non è vero è ben trovato.

Onze kersverse voorzitter Ronald verwelkomde twee kandidaat-leden die mee kwamen proeven van een mooie avond met een bijzonder boeiende spreker en een geëngageerde discussie.

Ronald lichtte kort het inhoudelijke thema toe dat we dit jaar kozen als rode draad bij onze samenkomsten: “Breuklijnen”.  We voelen allemaal aan dat we in een kanteltijd leven, waar breuklijnen zichtbaar worden. Ronald zit op de eerste rij van de zoektocht van een vaccin bij Janssen Pharmaceutica en gaf ons een update van de evolutie van de pandemie en de stand van het vaccin. De fenomenale vooruitgang in wetenschap en technologie is zeker een breuklijn die zorgt dat er nu binnen enkele maanden een virus ontrafeld is en een vaccin kan getest worden. We beseffen allemaal dat we in een uniek tijdsgewricht leven. Sluit even de ogen en vraag je af hoe we ons deze pandemie zullen herinneren? Weten we over vijf jaar nog hoe we de lockdown beleefd hebben? Hoe zal de geschiedenis terugkijken op deze tijd die de belofte in zich draagt om een blijvende impact op onze samenleving te hebben?

Prof. Aerts begon met onze individuele en collectieve herinneringen in twijfel te trekken. Er zijn helemaal geen beelden van Chroesjtsjov die met zijn schoen op het spreekgestoelte van de VN klopt. Voor geschiedkundigen zijn individuele herinneringen een hoogst onbetrouwbare bron en collectieve herinneringen het resultaat van constructie en beeldvorming eerder dan historische feiten. Dit heeft er ook toe geleid dat Vlaanderen één van de weinige regio’s is waar de collaborateurs als slachtoffers gezien worden van een onrechtvaardige wraakoefening van een Belgische staat op Vlaamse vrijheidsstrijders met nobele bedoelingen. Repressie gaat bij ons niet over de vervolging door de bezetter maar over de vervolging van de collaborateurs. Oorlogsmisdadigers konden zich in onze regio zonder probleem verenigingen en de herinneringen aan het Oostfront en het Derde Rijk openlijk koesteren. Katholieke scholen gingen op schooluitstap naar het graf van de bij verstek veroordeelde Cyriel Verschaeve. 

Volgens Koen Aerts zijn er aantal geschiedkundige verklaringen waarom de rol van het verzet op de achtergrond verdwijnt en de repressie meer aandacht krijgt. De toenmalige CVP speelt hierin een grote rol. Vanaf eind jaren ‘40 stuurt deze partij aan op een rehabilitatie van de collaborateurs, niet enkel omdat de partij vele oorlogsburgemeesters telt maar ook een opportunistische poging deze verweesde kiesvijver aan te spreken. Vanaf midden jaren ‘50 vinden de Vlaamse collaborateurs een nieuwe thuis na de oprichting van de Volksunie. Foto’s uit de begindagen tonen een sterke hang naar de symbolen van De Nieuwe Orde.

Het duurt tot de jaren ‘80 voor er wetenschappelijk onderzoek komt naar de collaboratie en repressie, onder invloed van de populaire TV-series van Maurice De Wilde. De boeken van socioloog Luc Huyse “Onverwerkt Verleden” en “Greep naar de Macht” van Bruno De Wever stellen de beeldvorming over de repressie bij: de collaborateurs waren niet alleen flaminganten maar ook en vooral sympathisanten van de Nieuwe Orde. De bestraffingen vielen mee in vergelijking met andere landen: enkel in de eerste jaren na de oorlog worden oorlogsmisdadigers terechtgesteld en zelfs de ergste oorlogsmisdadigers komen vrij in de jaren ‘60 waarna zij vaak hun publiek leven terug kunnen opnemen. In bijlage vindt u een artikel uit Knack van deze week over de nieuwe versie van “Onverwerkt verleden” waarin ook onze spreker toelichting geeft.

Na het dessert gaat Professor Aerts zeer omstandig in op de vele vragen. We horen een wetenschapper die zijn onderwerp door en door kent.

Dan is het tijd aan onze NT&C secretaris om Het Nieuwe Boek aan te kondigen. Karin geeft ons tot maart de tijd om de winnaar van de Librisprijs te lezen: Uit het leven van een hond van Sander Kollaard. Waarom de jury dit boek koos, kan u hier lezen: https://www.libris.nl/fictie/libris-literatuur-prijs/winnaar-libris-literatuurprijs/ 

Karin doet ook een oproep aan alle leden om culturele ervaringen te delen. Uw secretaris geeft het goede voorbeeld geven: wij zagen de indrukwekkende adaptatie van de film “Locke” door Compagnie Cecilia met Koen Degraeve en Tom Vermeir, inclusief live muziek. Een aangrijpend stuk over plicht, eerlijkheid en morele dilemma’s. Op 23 september in Mol: https://www.getouw.be/voorstellingdetail/15133/compagnie-cecilia 

Volgende vergadering (9 oktober) zoeken we economische breuklijnen op met Ronny Leeten, de huidige voorzitter van SKF en Ericsson en ex-CEO van Atlas Copco. Meer details volgen in komende weken.