Afdelingsvergadering

1.Mededelingen van de voorzitter.

-        De voorzitter verwelkomt iedereen en is verheugd om zoveel leden, een kandidaat-lid en partners rond de tafel te zien.

-        Alhoewel het best gezellig is dicht bijeen wordt een grotere zaal in het vooruitzicht gesteld voor de volgende vergaderingen.

-        Annuska Hendrix moest zich helaas verontschuldigen. Frans Daems, ook kandidaat-lid, wordt verwelkomd.

-        Mieke Meskens, die de vorige keer niet aanwezig was, wordt van harte bedankt voor haar inzet tijdens de drie voorgaande besturen.  Een flesje wijn oogt klein, de erkentelijkheid is nochtans groot.

-        Samen met Josse Van Steenberge en Moni Van Loock zette ze het archief van de afdeling op punt.  Van Erasmus leren we dat de bronnen belangrijk zijn. Ook daarvoor worden Mieke, maar ook Josse en Moni bedankt. Wie weet, ooit duiken ze misschien zelf nog op bij één of andere geschiedschrijving.

-        De dag van de Prince op 24.09.22 in Horta Antwerpen was goed georganiseerd.  Goede sprekers en mooie bezoeken wisselden elkaar af. Sommige toespraken waren misschien iets te politiek getint.

-        De voorzitter nodigt de leden uit om een kijkje te nemen op de website van de Orde. Als bijlage bij dit verslag vind je de handleiding. Jullie kunnen er het programma en de verslagen van de andere afdelingen, maar ook het gekende grijze boekje, raadplegen. Last but not least kunt u er ook de PrincEzine lezen.  Zeker doen! Rogier Chorus onthult in een artikel zijn relatie met een roodborstje. Best spannend.

-        In de power point presentatie, als bijlage, vindt u ook een aankondiging van:

- de twee volgende vergaderingen;

- de samenstelling van de drie opgerichte werkgroepen;

- een oproep om nog een foto van u en desgevallend uw partner te bezorgen tegen 31 oktober;

- de vraag of u een historische roman wil lezen, en, in bevestigend geval, op 17/11 te laten weten welke ( 1. Stefan Hertmans, De bekeerlinge 2. Tom Lanoye, De draaischijf 3. Thomas Roosenboom, Publieke werken 4. Joris Tulkens, Nicolaes Cleynaerts, christenhond tussen moslims );

- een aantal evenementen en vergaderingen buitenshuis.

2. Uiteenzetting van S. Langereis over  “Erasmus – dwarsdenker”.

I.              Wie is Sandra Langereis?

Sandra Langereis is historicus en biograaf.

In 1992 studeerde zij af als historicus aan de Universiteit van Amsterdam, waar ze in 2001 ook promoveerde, op het thema ‘literatuur en wetenschap in de Oudheid en de Renaissance’. 

Daarna werkte ze jarenlang als universitair docent Geschiedenis aan de Universiteiten van Amsterdam en Leiden.

In die tijd begon ze ook boeken te schrijven voor een ruimer publiek. Ze werd bekend met haar Christoffel Plantijn-biografie De woordenaar. Met dit boek stond ze in 2014 op de Shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs.

Daarna besloot ze om full time als zelfstandig onderzoeker en schrijver te werken aan haar Erasmusbiografie. Zeven jaar duurde het monnikenwerk vooraleer ERASMUS: dwarsdenker verscheen in  2021. In datzelfde jaar werd ze winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs.

Momenteel werkt ze aan een biografie van Eise Eisinga, de bouwer van het oudst werkende Planetarium ter wereld ten tijde van de Verlichting. 

In november 2022 komt haar nieuwe lees- en luisterboek van Erasmus’ Lof der zotheid uit bij De Bezige Bij.

1. Enkele kernelementen uit haar toespraak 

De tijd was te kort om zo’n dik, dens en interessant boek exhaustief te bespreken.

Erasmus!  Wat een mens! Welk samenspel van eigenschappen maakte van hem de briljante dwarsdenker, de grootste schrijver, de bijbelhistoricus, de humanist en filosoof? Geen enkel detail is de schrijfster te veel.

Daarom was het boeiend te horen welke accenten ze zelf legde.  

Enkele elementen uit het betoog:

- Exact 5 eeuwen terug 1521 vaardigde Karel V het Edict van Worms uit waardoor Maarten Luther, geboren in Eisleben 1483, in de rijksban werd geslagen en vogelvrij verklaard. Luthers leer werd verboden en Paus Leo X excommuniceerde hem.

- Hendrik Vos en Jan van Essen, beiden Augustijnenpaters, weigerden openlijk en halsstarrig hun nieuwe Lutherse geloofregels te loochenen.  Ze werden veroordeeld tot de brandstapel in Brussel in het jaar 1523.  

- Luther schreef daarop een brief aan de christenen in de Nederlanden. Sandra Langereis beschouwt die brief als een manifestatie van de overgang van de Middeleeuwen naar de Renaissance, als een geestelijke strijd voor de vrijheid.

- Volgens Luther, die orthodox dacht, wordt de waarheid ingefluisterd door God. Erasmus, als dwarsdenker, stond als historicus in het leven.

- Sandra Langereis beschouwt Erasmus als de grootste schrijver van zijn tijd. Zijn gigantisch oeuvre bestaat uit 3000 brieven. Ze noemt hem de eerste bestseller-auteur.

- Zijn Lof der zotheid, Adagia, zijn Bijbelvertalingen,…..  kenden gigantische verkoopcijfers in de 16de eeuw. Zijn geldingsdrang was groot. Hij moest en zou de publieke opinie beïnvloeden. Maar hij ondervond gaandeweg veel weerstand en zelfs vijandigheid vanuit de gevestigde orde in de toenmalige Katholieke Kerk. 

- Het boek illustreert de groei van Erasmus' intellect. Hij zag het levenslicht in Rotterdam in 1466 als bastaardzoon van priester Gerard, die als kopiist verbleef in Italië en zo kennis maakte met de Italiaanse Renaissance, het humanisme, de onderwijsvernieuwers en de Latijnse en Griekse literatuur. Zijn vader begreep zeer goed dat Erasmus als zoon van een priester alleen een glorieuze toekomst kon hebben als hij opgeleid werd in de beste scholen. Hij ging naar de Latijnse school van de Hanzestad Deventer, waar hij uitgedaagd werd door een vernieuwende en humanistische rector.  De klassieke literatuur werd er kritisch gelezen door altijd naar de bronnen te gaan van de Griekse en Latijnse schrijvers. Maar ook de bijbel werd kritisch gelezen. Daar leerde Erasmus een aanvang te maken met de reconstructie van bijbelse oerteksten door op zoek te gaan naar Griekse en Hebreeuwse teksten. Hij had immers kritiek op hoe de kerk door de jaren heen de teksten had vervormd en geïnterpreteerd.

- Na het overlijden van zijn ouders aan de pest ging hij naar een kosthuis in ‘s-Hertogenbosch. Daar bleef hij niet lang, ook omwille van de pest, en verhuisde naar het klooster in Stein. Hij werd er van alles ingelepeld en speelde de regie over zijn leven kwijt. Erasmus werd er al gauw een criticus van kerkelijke misstanden en kweekte er een dwarse antiautoritaire levenshouding.  Het duurde niet lang of hij keerde de hele orde tegen zich. 

- In het klooster in Parijs schreef hij zijn eerste boekjes. 

- Sandra Langreis is geïnspireerd door Erasmus omdat hij zijn lezers uitdaagt om kritisch te lezen en na te denken. Hier refereert ze even naar bijvoorbeeld de aanslagen in Zaventem. Zouden de daders overgegaan zijn tot hun daden mochten ze over de gave beschikken kritisch om te gaan met religieuze teksten?

- Erasmus bekijkt de bijbellezers vanuit een uniek progressief perspectief. Ze hebben een religieuze en burgerlijke identiteit waarbij Erasmus zich afvroeg of de burgerlijke niet hoger moet staan in de rangorde. 

- Terwijl de schrijfster de tegenstelling tussen Erasmus en Luther definieert als de tegenstelling tussen historicus en dogmaticus suggereert Huizinga (die ook een bescheiden biografie over hem publiceerde) dat Erasmus zich uit opportunisme distantieerde van Luther. 

- Erasmus kon heel wat van de 95 stellingen van Luther onderschrijven, wat hij in brieven aan Thomas More ook schreef. Anderzijds volgde hij Luther niet in zijn dogma’s, zoals de erfzonde.

- Waar Erasmus heel veel belang hechtte aan bronnenonderzoek en zo zijn lezers emancipeerde, maakte Luther zijn lezers gehoorzaam. Hij zag zichzelf als een profeet en trok Erasmus in twijfel.  Erasmus op zijn beurt verweet Luther autoritair, orthodox religieus leiderschap zoals de katholieke inquisiteurs.

- Erasmus leefde dwars, maar rechtdoor. Hij inspireerde de schrijfster voor allerlei moderne aangelegenheden.

1. Enkele elementen uit de gestelde vragen.

• Erasmus had impact op de bijbel omdat hij de Griekse oerteksten reconstrueerde. In Nederland legde hij zo de basis voor de staatsbijbel.
• Het zoeken van de bronteksten was geen gemakkelijke opdracht voor Erasmus. Die waren immers niet te vinden in bibliotheken.  Hij zocht naar perkamenten teksten in kloosterbibliotheken in heel Europa, zoals bijvoorbeeld in Cambridge. Hij doorwrocht oude bijbelmanuscripten.
• Erasmus richtte in Leuven een college op voor de studie van de drie bijbelse grondtalen, namelijk Latijn, Grieks en Hebreeuws. Hiervoor kon hij rekenen op fondsen uit de erfenis van Busleyden.  Hij verbleef er verschillende keren en deed er empirisch bronnenonderzoek.
• In de biografie van Huizinga wordt Erasmus voorgesteld als een twijfelaar, noch katholiek, noch protestant.   Huizinga stelde Erasmus niet al te sympathiek voor. Maar Huizinga relativeerde zelf de diepgang van zijn eigen onderzoek. Sandra Langereis merkt op dat van de 3000 brieven in 12 boekdelen, er nog maar drie delen beschikbaar waren ten tijde van Huizinga’s biografie. Het ging vooral over Erasmus als jonge man die bijbelhistoricus wil worden.
• De passage van Erasmus in Mechelen is zeer beperkt geweest. Toen de grond te heet werd onder zijn voeten in het Collegium Trilingue in Leuven, verschool hij zich in Anderlecht als secretaris van de Heer van Bergen. Hij is waarschijnlijk aanwezig geweest op de blijde inkomst van Karel V in Mechelen.

3. Het praatje na de koffie, of koffieklets, werd gemaakt door Eric Stroobants.

Dankzij de vriendelijke aanmaning van zijn vrouw om nu eindelijk eens werk te maken van de papierhuishouding vond hij een tekst van 1692 die op zijn beurt gevonden werd in de oude St.-Pauluskerk in Baltimore. Na de lezing van de mooie woorden werd het even stil. “ Wees voorzichtig. Streef naar geluk “