Afdelingsvergadering

I De afdeling Keerbergen, de oude stal van onze voorzitter, wordt welkom geheten. Na zijn verhuis naar Mechelen, versterkte hij de afdeling HM in de loop van 2017. Er is een bijzondere band tussen beide afdelingen.

Feit is dat beide afdelingen talrijk aanwezig waren in het Kasteel Tivoli.

II. René van Stipriaan studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Daarna werkte hij voor de uitgeverij Prometheus en vervolgens voor Athenaeum - Polak & Van Gennep. 

Van 1998 tot 2012 was hij verantwoordelijk voor de opzet en de inhoud van de innovatieve website Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. 

In 2013 was hij één van de initiatiefnemers van Digitale Werken, een project dat auteurs, hun erven, uitgevers, tijdschriften en andere culturele initiatieven bijstaat bij het digitaliseren, bouwen van websites en het vinden van een zo groot mogelijk lezerspubliek.

Daarnaast werkte hij mee aan educatieve televisie-uitzendingen, zoals de achtdelige reeks “Het verleden van Nederland” (2008).

Hij omschrijft zichzelf als literair-historicus.

Deskundig op het terrein van de Nederlandse literatuur, en met name de Nederlandse Gouden Eeuw. Maar ook de Italiaanse Renaissance, of de geschiedenis van België hebben zijn belangstelling.

Hij publiceerde vele boeken en werd daarvoor beloond met twee prijzen.

Het meest bekend is het in 2002 verschenen ‘Het volle leven’, een gedetailleerde studie over de Nederlandse literatuur en cultuur ten tijde van de Republiek, zeg maar de periode 1550-1800.

Hij is tevens medewerker van het boekenkatern van NRC Handelsblad.

Morgen verschijnt bij Querido zijn nieuw boek ‘Afscheid van het oude Nederland’ een analyse van de bloei en het verval van de democratie in naoorlogs Nederland.

Hij kwam voor ons spreken over zijn monumentale biografie ‘De zwijger, het leven van Willem van Oranje ‘ die verscheen in 2021. We vernamen meer over wie onze stamvader nu echt was. René van Stipriaan deed dit aan de hand van 10 vragen. Ze worden heel mooi geïllustreerd in de bijgaande PPT.

III.

Hoe zit het toch met zijn reputatie? Opportunist, onruststoker of groot staatsman?

Er zijn uiteenlopende meningen over hem. In Gelderland bijvoorbeeld wordt er niet gunstig over WvO gedacht. Hij wordt soms vergeleken met figuren waaraan we liever niet denken en wordt verguisd.  Anderzijds wordt hij ook vereerd. De vele standbeelden getuigen daarvan. Hij wordt ook wel de ‘ Vader des Vaderlands ‘ genoemd.

Feit is dat hij politiek bedreef op een harde manier. Uitzonderlijk voor de 16^de E is dat hij dit deed via zachte methoden.

Hoe Duits, Frans of zelfs Nederlands was WvO?

Hij is geboren in Duitsland, Dillenburg, op 24.04.33 en stierf in Delft op 10.07.1584 en was lid van het Huis Nassau. Zijn vader was de Graaf van Nassau, een bescheiden Duits adellijk huis. De Nassaus hadden een Nederlandse tak. In 1544 erfde WvO het kasteel van Breda.  

In 1544 erfde de elfjarige Willem het prinsdom Orange van zijn neef. Karel V stemde in met de erfenis. Hij werd er hertog.

Hij vertoefde ook vaak in Brussel.

Hoe was zijn relatie met het machtige Huis Habsburg?

WvO was Luthers opgevoed. Hij werd de vertrouweling van Karel V, waarmee hij een goede verstandhouding had. Die eiste dat hij katholiek moest worden. Karel V was de machtigste man van zijn tijd en had bezittingen in onder meer Spanje, Italië, de Nederlanden, Hongarije en Amerika. Zijn twee levensambities waren de strijd met de ketterij van de Lutheranen en de hegemonie in Europa verwerven en behouden.

De verhouding van WvO met de zoon van Karel V, Filips II die landsheer van de Nederlanden werd, was van een andere orde. Filips II was een wat vreemd man. Zelfs zijn vader wist het. Ze lagen elkaar niet. WvO dacht hij Filips kon aftroeven.

Tijdens de welvarende periode van 1555 tot 1559 verbleef Filips II in de Nederlanden. Wanneer hij terug naar Spanje vertrok, kreeg WvO een aantal posities. Filips II maakte zich niet geliefd want hij bestookte de gewesten met belastingen waarover de Staten-Generaal moest beslissen. WvO stelde dat daar dan ook een vorm van zelfbestuur voor de Nederlanden tegenover moest staan. De relatie verzuurde verder.

WvO moest nu werken met Margaretha van Parma, landvoogdes van de Nederlanden, die de oudste dochter van Karel V was en in Brussel woonde, met Granvelle als adviseur van Filips II. WvO leefde met de vrees dat hij niet voldoende betrokken werd. Hij was ook een man van intense vriendschappen.

Bestaat vriendschap in de politiek?

Ook de adel had de indruk dat er om WvO heen werd gewerkt. Samen met andere edelen zocht Lamoraal Van Egmont, generaal en staatsman in de Zeventien Provinciën, naar een positie in de politiek. Margareta van Parma en Granvelle hielden er zich inmiddels intens mee bezig.

Via uitbundige feesten, overgoten met veel drank, bouwde WvO een stevig netwerk op in de omringende landen en tot in Turkije.  Het was immers de bedoeling van WvO om vanaf 1560 de Nederlanden te behoeden van de Spaanse macht.

Hoe diep was Oranjes geloof?

Het geloof was allesbepalend in de 16^de E. WvO was diep christelijk gelovig, doch hij hechtte weinig geloof aan details. Dit in tegenstelling tot Filips II die terug bisdommen wil om de macht van de clerus te versterken en die een inquisitie invoerde om de Nederlanden vrij te maken van ketterij.  Een dergelijke vervolgingspolitiek was niet naar de zin van WvO. Hij bepleit gewetens- of geloofsvrijheid. Als katholiek pleitte WvO voor tolerantie.

In 1566, net voor de 80-jarige oorlog, werd door 200 edelen ( die Geuzen werden genoemd ) een smeekschrift aangeboden aan de landvoogdes Margaretha van Parma. Daarin werd de inquisitie veroordeeld en gedreigd met een opstand. Margaretha stemde toen in met een opschorting van de ketterplakkaten. De lutheranen en calvinisten maakten gebruik van deze opschorting om zich openlijk te manifesteren en hielden in veel steden hagenpreken.

De opgehoopte spanning en hongersnood ontlaadde zich in de Beeldenstorm tegen Filips II., die daardoor een aanval kreeg, vond dat hij moest optreden en Alva stuurde. Veel van die edelen werden ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. Het was niet WvO die de beeldenstorm wilde. Het was een volksopstand.

Dé Nederlandse opstand, bestaat die eigenlijk wel?

WvO werd al zijn functies en bezittingen ontnomen en hij had bovendien een berg schulden. Hij sloeg terug, maar leed later veel verliezen.

Door de jaren heen kreeg de opstand een ander karakter.

1566: Beeldenstorm calvinisten: volksoproer

1568: Oranje tegen landsheerlijk gezag: feodaal conflict

1572 e.v.: volksoproer brede burgerij: bevrijdingsoorlog (tot 1576: Holland-Zeeland tegen Spanje) omwille van het gewelddadig optreden van Alva die veel steden op de knieën krijgt.

WvO voerde veel propaganda tegen Alva die in 1573 na gewelddadige oorlogsvoering Haarlem veroverde. Toch poogde hij de ellende te verzachten om zichzelf uit de wind te zetten. 

Zijn retoriek was anti-Spaans en anti-paus, maar hij bleef katholiek.

In 1576 was er de Pacificatie van Gent tegen de katholieke koning Filips II. Dit werd gezien als een politiek succes van stadhouder WvO. Na de Spaanse furie in Antwerpen in hetzelfde jaar moesten de Spaanse soldaten ook vertrekken.

Wat heeft Oranje kunnen bereiken?

Na de Pacificatie van Gent in 1576 wordt WvO ‘ de vader des vaderlands ‘. Toen werd hij geapprecieerd ook door de mensen in Brussel. Hij bracht een verzoeningspolitiek in stelling door een monsterverbond te sluiten.

Waardoor werd zijn leven na 1578 zo zwaar?

Na 1579 wou WvO een religievrede bewerkstelligen. De Calvinisten namen echter, vooral in het Zuiden, veel ruimte en stichtten calvinistische republiekjes. 

Op het ontstaan van de Gentse calvinistische Republiek tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd gereageerd met de oprichting van de Unie van Atrecht. De katholieken in de ‘Waalse gebieden‘ sloten vrede met de landvoogd Alexander Farnese, hertog van Parma, die meer tact had dan Alva. 

Tijd voor WvO om meer steun te zoeken. Hij zocht die in Frankrijk waar er ook een godsdienstoorlog woedde. Samen met de Hertog van Anjou werden allerlei pacificatiemethodieken uitgeprobeerd  om de Calvinisten en Katholieken beter te doen samen leven. Als antwoord vaardigde Filips II een banedict uit voor WvO. Hij zou en moest uit de weg geruimd worden en werd vogelvrij verklaard. In 1882 werd de Hertog van Anjou landsheer. De Calvinisten waren niet gelukkig met zo’n ijdeltuit als hij. Anjou overspeelde zijn hand. Hij wou stukken van Vlaanderen annexeren, maar dat mislukte al in 1883.

WvO vaardigde daarop in 1581 het Plakkaat van Verlatinghe uit waarmee de 17 provinciën van de Habsburgse Nederlanden Filips II afzetten als hun heerser.  Het kan worden gezien als de onafhankelijksverklaring van de Nederlanden. Deze daad volgde op de Unie van Utrecht in 1579. 

Had WvO nog een leven naast zijn politieke strijd? 

Hij offerde een groot deel van zijn leven op. Zijn aristocratisch leven is volledig doortrokken van de politiek. Zelfs bij de keuze van zijn vier vrouwen liet hij zich daardoor leiden. 

Anna van Egmond, gravin van Buren. In 1558 stierf ze op 25-jarige leeftijd door ziekte ( depressies ).

Anna van Saksen, een Lutherse hertogin. De katholieke Filips II was tegen dit huwelijk. Voor WvO was het opportuniteit. Ze was rijk en hij behield banden met de Lutherse kerk. Hun huwelijksleven wordt een hel. Anna kreeg psychische klachten en werd krankzinnig verklaard. In 1571 scheidden ze en ze overleed in 1577.

Charlotte van Bourbon, Calvinistische gravin van Bar-sur-Seine. Niettegenstaande ze Française was steunde ze WvO in zijn Nederlandse onafhankelijkheidstrijd en verzorgde ze hem intensief na de mislukte moord aanslag in 1582. Uitgeput, zes dochters op zeven jaar huwelijk, Willems vele schulden, de verzorging van haar man, stierf ze in 1582.

Het huwelijk met Louise de Coligny op 12.04.1583 was een geste van WvO ten opzichte van het Calvinistisch Frankrijk. Haar Franse afkomst maakte Louise niet erg populair in de Nederlanden. Op 10.07.84 werd de stichter van het Huis van Oranje-Nassau vermoord. Hij had toen nog een minieme aanhang.

Hij zette wel 14 kinderen op de wereld waarvan er 12 overleefden.

Wat is Oranjes historische betekenis, zijn erfenis?

De erfenis van WvO is tweeledig. Zonder dat hij het wist realiseerde hij de grootste revolutie in de Nederlanden. Anderzijds liet hij een boel schulden na.

Het Zuiden viel in Habsburgse handen en werd katholiek. In het Noorden beleefden de gereformeerden hoogtij. De kooplieden losten er de adel af.

IV. Vragen.

-De Orde van den Prince, die vriendschap en tolerantie hoog in het vaandel voert, moet niet opgeheven worden. Willem van Oranje is ver van een heilige, maar hij is een doorzetter als er moeilijkheden zijn. Zijn verdienste is dat hij mens bleef. Dit kan niet van alle heersers gezegd worden. 

-De heerlijkheid Mechelen ondertekende in 1581 ook het Plakkaat van Verlatinghe. Deze Acte is Europees bekend. Filips II werd afgezet als landsheer door de Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden ( 17 provinciën ). De Nederlandse opstandelingen wisten dat ze daarmee hun boekje te buiten gingen en kansloos waren. Daarom zochten ze de steun van Frankrijk en wilden toen Anjou binnenhalen. Het Plakkaat had geen onmiddellijke praktische gevolgen. Men verwierp voor het eerst het gezag van de Koning die zich als een tiran gedraagt. Pas in 1588 worden de Noordelijke Nederlanden een republiek.

-WvO was een propagandist. De tekst van het Wilhelmus, een geuzenlied, weerspiegelt Oranjes tweestrijd inzake de opstand in de Nederlanden: enerzijds probeert hij als vertegenwoordiger van het staatsgezag trouw te zijn aan de Spaanse Koning, anderzijds volgt hij zijn geweten dat hem voorschrijft in de eerste plaats God en het Nederlandse volk te dienen. Het lied is politiek geladen en oecumenisch. De ondertoon is noch katholiek, noch protestants van aard. Het getuigt van de geraffineerdheid van WvO. Het lied raakt het hart van de mensen en is dus propagandistisch van aard. De vraag is of WvO propaganda leerde voeren van Luther.

- In de middeleeuwen was Brussel een Nederlandstalige stad, doch de kanselarij was Franstalig. WvO werd geboren in Duitsland en woonde er tot hij 11 jaar was en groeide daarna op in Brussel in een adellijk, en daarom grotendeels Franstalig milieu. Hij kende nauwelijks Nederlands, sprak wat Duits en Spaans.

- Jan Rubens, van 1562 tot 1568 schepen in Antwerpen, moest Spaanse wetten toepassen en bestreed deze onderhands. Hij onderhandelde ook met WvO.  Hij verwekte een kind met Anna van Saksen, de tweede echtgenote van WvO.  Dit werd niemand minder dan Peter Paul Rubens, de wereldberoemde schilder, die in Siegen (Duitsland) geboren werd.

-Anna van Egmond, de eerste vrouw van WvO, is de dochter van Maximiliaan Van Egmond, die het huwelijk regelde tussen Anna en WvO. Er zijn verre familieverbanden met Lamoraal van Egmont. 

-WvO was weg als Alva kwam.  Lamoraal van Egmont, graaf van Egmont, en de graaf van Horne, waren niet weg en ze werden aangeklaagd door Alva en ter dood veroordeeld. Beiden werden als wraak publiekelijk terechtgesteld door onthoofding op de Grote Markt van Brussel.

-De Zwijger, waarom deze naam voor een man die graag sprak? Deze naam werd hem toebedeeld vanuit Spaanse kringen. Waarom hij doet wat hij doet en wat zijn echte motieven zijn, is niet altijd te achterhalen. Hij is een politicus ‘ pur sang ‘ en laat het achterste van zijn tong niet zien.

-Of WvO dan ook een kasteeltje, het Hof van Nassau op het Berthoudersplein, in Mechelen bezit? Het is er nog, maar het is zeker geen topattractie in Mechelen.  In 1494 wordt het eigendom van Hendrik van Nassau. Zo kreeg het zijn naam. Via zijn reiskosten in de boekhouding weten we dat WvO in Mechelen kwam met een 40-tal mensen. Margareta van Oostenrijk hoopte dat Mechelen een bestuurscentrum zou worden. 

V. Jaarprogramma 24-25

-Op 20.02.2025 is er een werkvergadering enkel voor de leden. Een nieuw bestuur voor 25-28 wordt gekozen. Stel je kandidaat mocht je tijd hebben voor dit mooi engagement.

Als spreker hebben we dan Ludo Beheydt die het zal hebben over ‘ De Nederlanden als wijnland in de vroegmoderne tijd ‘.

-Op 20.03.2025 komt Arnoud De Meyer die, door ervaringen opgedaan tijdens zijn beroepsleven, ons vertellen over de positie van China in de wereld.

-Neem nota van het feit dat de ledenvergadering in april omwille van de paasvakantie op de vierde donderdag valt, namelijk op 24.04.25. Dit wordt een open vergadering met als spreker Mark Schaevers over de levens van Claus. Hij schreef er een uitvoerige, zeer gewaardeerde biografie over. 

-In de volgende vergaderingen wordt bericht over hoe het project Neerlandistiek verder zal lopen. Nu is Maarten Rombouts even niet ter beschikking omwille van het overlijden van zijn vader. 

-Kent u mensen die geïnteresseerd kunnen zijn in de OvdP en die zich kunnen inpassen in het verhaal van de Orde, laat het dan weten. Per afdeling moeten twee nieuwe leden per jaar aangeworven worden willen we het ledenbestand op peil houden.

VI. 

De boeiende avond werd afgesloten door Herman Sobrie, voorzitter van de afdeling Keerbergen, met een praatje tijdens de koffie. Hij is fier over zijn afdeling, want ze kent drie voorzitters. Naast hem is er ook nog Karel Van Liempt, die gewestpresident is van Brabant-Oost, en Jan Van Daele, die zich liet excuseren en president van de Orde is.

Mechelen werd bedankt voor zijn gastvrijheid en in het bijzonder voor de keuze van de spreker, namelijk René van Stipriaan.  De ‘ amicitia ‘ tussen Nederland en Vlaanderen is alvast een feit. Aan de ‘ tolerantia ‘ is nog heel wat werk. Tijdens de vergadering in mei, zal het daarover gaan …

Herman suggereert om René van Stipriaan dan opnieuw uit te nodigen.