Zwerven langs de limes in Den Haag

Classicus en auteur Luc Devoldere schreef een boek over de limes, de grens van het Romeinse Rijk. Hij blikte met de leden van de afdelingen Den Haag en Rotterdam vorige maand terug op zijn reis langs de limes, op het begrip 'grens' en op het verband tussen het Romeinse Rijk en de huidige Europese Unie. De avond werd georganiseerd in samenwerking met de Vlaamse Tafel en de Belgische Vriendenkring.

De limes doorsnijdt het huidige Nederland langs de grote rivieren, zoals het derde venster van de Canon van Nederland ons vertelt. Bezuiden de grens was Germania Inferior, terwijl het deel benoorden Barbaricum werd genoemd. Niet zo flatterend, ook al was inferior geografisch bedoeld en betekende barbarikon 'vreemd'. Tijdens de lezing op Sociëteit De Witte in Den Haag waren we nog net in de beschaafde wereld. Bijgevolg geen barbaren. Meer ten zuiden waren de Belgae volgens Caesar dan weer de dappersten aller Galliërs. Vlaamse scholieren in de Latijnse richting kenden daarom de aanvang van De Bello Gallico uit het hoofd: "Gallia est omnis divisa in partes tres…"

De Lage Landen

Luc Devoldere, classicus en schrijver, was hoofdredacteur van culturele stichting Ons Erfdeel, nu De Lage Landen. Op dit moment is hij voorzitter van Literatuur Vlaanderen (het Vlaams Letterenfonds) en het Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam. Koning Willem-Alexander benoemde hem tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Devoldere staat bekend om zijn grote eruditie, fijne perceptie, en scherpe analyse. Hij schreef niet het zoveelste verhaal over die grens, maar creëerde, met een verbluffende historische bagage, een persoonlijk essay over zijn indrukken tijdens vijftien jaar reizen langs, zoals de titel zegt, de randen van het Romeinse Rijk. Daartoe geïnspireerd door een monumentale schoolkaart van het Imperium Romanum aan de muur in het St-Barbaracollege in Gent.

'Inspectiereis'

Het boek zou oorspronkelijk een 'inspectiereis' worden langs de gehele limes, zoals keizer Hadrianus deed, die daarbij tot in Voorburg (Forum Hadrianum) kwam. Hedendaagse conflicten en onveiligheid in Syrië, Irak en Libië maakten het noodgedwongen tot een historisch-filosofisch reisjournaal, overlopend van indrukken, geschiedenis en actualiteit. Met daarbij een persoonlijke reflectie op het huidige Europa.

Plan

Had Rome vanaf het begin een plan om de toen bekende wereld te veroveren, of gebeurde dit geleidelijk? Onder Augustus groeide het besef van een historische missie: orde en vrede opleggen, overwonnenen sparen en vijanden bestrijden. Het was politiek pragmatisme, ondersteund door een sterk en gedisciplineerd leger. Hoewel Rome wreed was in zijn veroveringen, bracht het stabiliteit en eenheid, en creëerde het een wereldorde waarbij zelfs overwonnen volkeren baat hadden. Keizers als Trajanus, Hadrianus, Marcus Aurelius en Diocletianus breidden het rijk uit en stabiliseerden het. Antoninus Pius belichaamde met zijn 'aequanimitas' (gelijkmoedigheid) een ideaal leiderschap van balans en redelijkheid.

Rijke geschiedenisles

Veeleer dan een opsomming van forten en legerkampen, werd het boek een rijke geschiedenisles over de architectonische uniformiteit en technologische voorsprong van het grote rijk dat reikte van Schotland tot de Eufraat en van de Zwarte Zee tot Tanger. Met kaarsrechte heirwegen, imponerende aquaducten, en gebouwen voorzien van dakpannen, vloerverwarming en stromend water.

Christendom

Binnen de grenzen van het Romeinse Rijk ontstond het christendom als een onopvallende sekte, drie eeuwen later erkend door keizer Constantijn. De religie kende hoogtepunten en dieptepunten, raakte mondiaal verspreid en werd zowel een wereldlijke als een geestelijke macht. In de 21^e eeuw is de religie in delen van het vroegere Imperium bijna verdwenen, zoals in Marokko, of staat onder druk, zoals in het Heilige Land.

Hadrian's wall (foto: Michiel Hendryckx)

Val

De val van het West-Romeinse Rijk in de vijfde eeuw werd veroorzaakt door interne conflicten en economische achteruitgang. Invallende Germanen wilden delen in de Romeinse rijkdom en cultuur, maar veroorzaakten verder verval, wat leidde tot 'de donkere eeuwen'. Het Oost-Romeinse Rijk van Byzantium bleef echter nog eeuwenlang een baken van welvaart, kennis en cultuur. De val ervan, duizend jaar later in 1453, leidde op haar beurt weer mee tot de Renaissance en de herontdekking van de antieke wereld in Italië en het Westen. Het Romeinse Rijk heeft daarmee het Avondland blijvend gevormd en een indrukwekkende culturele en politieke, architecturale en religieuze erfenis nagelaten. Tegelijkertijd heeft de val van Rome in 476 en de daaropvolgende politieke fragmentatie paradoxaal genoeg Europa’s innovatie en diversiteit bevorderd.

Europese Unie

De limes lag soms verder, soms dichterbij dan de huidige grenzen van de Europese Unie - Brexit en de val van het IJzeren Gordijn meegeteld. De machtige Rijn en Donau liggen nu binnen Europa en zijn geen grens meer. Maar doorheen de Middellandse Zee, ooit de 'binnenlandse' zee Mare Nostrum, loopt thans door de migratiecrisis een dikke grens. Grenzen zijn belangrijk, ze definiëren 'wij' en 'zij'. Eraan morrelen opent een doos van Pandora aan oorlogen. Maar ze regelen ook de overgang tussen hun wereld en onze wereld. En het kosmopolitisme van Diogenes om vanuit een lokale verbondenheid deel uit te maken van een bredere wereldgemeenschap, zou zonder grenzen niet kunnen bestaan.

Karel de Grote

Er zijn door de eeuwen heen meerdere pogingen geweest om dit rijk te evenaren, van Karel de Grote en het Heilige Roomse Rijk tot Napoleon en het Derde Rijk. Na de verwoestende Tweede Wereldoorlog is de Europese Unie ontstaan. Europa, met zijn wortels in het Romeinse Rijk en al 2000 jaar lang dominant, worstelt nu met verval en grenzen. Het blijft welvarend en politiek bewonderenswaardig, maar is een schaduw van zijn vroegere macht. Het mist een gedeelde lotsverbondenheid en centraal gezag, in sterk contrast met de krachtige eenheid van Rome. De oproep van de auteur is om Europa trouw te blijven en weerbaarder te maken, om zo de welvaart en de vrede te borgen.

Willem Gijsels
Gewestpresident Holland

Terug naar de PrincEzine (op de website)? Klik hier.