Gewestdag West-Vlaanderen over koeien, Christus en het Nederlands in het noordelijkste puntje Frankrijk

Sint-Omaars (Saint-Omer) is gelegen op het kruispunt van historisch Frans-Vlaanderen en Artesië, nu in Frankrijk. Eeuwenlang was de stad een centrum van religie, geleerdheid en handel. Die rijkdom aan geschiedenis en cultuur is op elke straathoek voelbaar. Bovendien hing er twee weken geleden een feestelijke sfeer in de stad: ter gelegenheid van de inauguratie van drie recent heringerichte stadspleinen vonden er verspreid door Sint-Omaars allerlei festiviteiten plaats. Kortom, Sint-Omaars was de perfecte plaats om de gewestdag West-Vlaanderen te organiseren en emeritus professor Herman Pleij uit te nodigen als hoofdspreker over het thema 'Liever een koe in de wei dan Christus aan het kruis'.

Dat de keuze voor Sint-Omaars gewaardeerd werd, bleek al snel uit het aantal inschrijvingen. Uiteindelijk mochten we bijna 160 deelnemers verwelkomen: leden, partners en genodigden uit heel West-Vlaanderen, maar ook uit onder meer Den Haag, Vlaanderen, Luxemburg en Parijs. We waren vereerd dat zich hieronder ook OvdP-president Jan Van Daele en vice-president Eliane Boileau bevonden.

Sint-Omaars ontdekken

Na de ontvangst met koffie en koekjes in de hal van het prachtige 19^e-eeuwse Moulin à Café, Théâtre à l’Italienne, verspreidden de deelnemers zich over zes zorgvuldig samengestelde keuze-activiteiten. Er was voor elk wat wils: een stadswandeling door het historische centrum en de Jardin Public, een bezoek aan de uitzonderlijke Bibliothèque d’Agglomération, een wandeling langs de Motte Castrale en de oorsprong van de stad, een kunstzinnige ontdekkingstocht in het Musée de l’Hôtel Sandelin, een wandeling langs de Abdij Saint-Bertin en de imposante kathedraal, of een boottocht vanaf het Maison du Marais door het unieke cultuurlandschap van het Marais Audomarois.

Bibiotheek

Bij de bibliotheek werden de deelnemers hartelijk ontvangen door directeur Fabien Laforge. Hij gaf een toegankelijke toelichting op het rijke patrimonium van Sint-Omaars en de bijzondere collecties van de bibliotheek. Tevens liet hij ons een kijkje nemen achter de coulissen door een prachtige incunable (van vóór 1501) te tonen. Hij vertelde over de Gutenberg bijbel en de first folio van Shakespeare, die ze ook in de collectie hebben.

Ook de rondleiding langs de Abdij Saint-Bertin en de kathedraal was een schot in de roos. Deze werd deskundig verzorgd door Bernard Delvoye, lid van de afdeling Westhoek. Met passie en kennis bracht hij het religieuze erfgoed van de stad tot leven. Zijn inzet werd zeer gewaardeerd.

Ook de andere keuze-activiteiten vielen bijzonder in de smaak en wekten bij velen de wens op om op een later moment nog eens terug te keren naar Sint-Omaars.

Academische zitting

Omstreeks 16.00 verzamelden de deelnemers zich opnieuw in het theater voor de academische zitting over taal, identiteit en verbeelding. Muzikant Rein De Vos verwelkomde het gezelschap op karakteristieke wijze met accordeonmuziek. Terwijl de zaal langzaam volstroomde, speelde en zong hij onder andere het bekende Willkommen uit de musical Cabaret, waarmee hij op speelse wijze de toon zette voor de rest van de middag.

Welkomstwoord

In zijn welkomstwoord sprak afdelingsvoorzitter Wouter Kok zijn dank uit aan de vele betrokkenen - van het organiserend comité (afdeling Rijsel) en de medewerkers van de toeristische dienst tot de stad Sint-Omaars met burgemeester François Decoster en alle anderen - die gezamenlijk deze gewestdag mogelijk hebben gemaakt. Als blijk van waardering overhandigde hij vervolgens samen met Jan Pekelder een exemplaar van diens boek Verboden Vlaams te spreken aan de burgemeester, vergezeld van een klein aandenken dat later ook aan alle deelnemers werd uitgereikt. Een symbolisch gebaar, met daarbij de hoop dat het boek in de toekomst ook zijn weg vindt naar het Frans - of dat de burgemeester tegen die tijd zijn Nederlands nog verder bijspijkert ;)

Gewestpresident

Daarna betrad gewestpresident Réginald Pembele het podium. Hij bedankte alle deelnemers voor hun komst en sprak zijn waardering uit voor het organiserend comité. In zijn toespraak verwees hij naar het belang van de Nederlandse taal als verbindende kracht, zowel binnen Europa als binnen de Orde van den Prince. Daarnaast onderstreepte hij de rol van ontmoeting en dialoog als fundament van de Orde. Hij prees Sint-Omaars als een plaats waar die geschiedenis nog steeds tastbaar aanwezig is.

Burgemeester

Vervolgens kreeg burgemeester François Decoster het woord. Naast burgemeester van Sint-Omaars is Decoster ook vice-voorzitter van de Regio Hauts‑de‑France, met Cultuur en Regionale Talen in zijn portefeuille. Hij sprak bevlogen over hoe Sint‑Omaars precies op de historische taalgrens ligt tussen het Picardisch en het Frans‑Vlaams, en dat in sommige buitenwijken nog tot ver in de vorige eeuw Frans‑Vlaams werd gesproken. Hij benadrukte het belang van het onderhouden van deze historische spreektaal én van het leren van de taal van de buurlanden. Daarbij wees hij op een gemis in Noord‑Frankrijk, waar - in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Frans‑Duitse en Frans‑Spaanse grensgebieden - meertaligheid nog te weinig structureel wordt erkend. Iets waar hij zich als bestuurder overigens actief voor inzet. Tot slot onderstreepte hij het belang van onderwijs in het Nederlands en vermeldde hij dat Sint‑Omaars een van de weinige steden in Noord-Frankrijk is waar dit op de middelbare school wordt aangeboden.

Aansluitend bracht Rein De Vos een muzikaal intermezzo, waarmee hij het publiek alvast in de juiste stemming bracht voor het vervolg van de academische zitting.

Herman Pleij

Vervolgens was het tijd voor het hoogtepunt van de middag: de voordracht van emeritus hoogleraar middeleeuwse letterkunde (UvA) en schrijver Herman Pleij. Hij werd op enthousiaste wijze geïntroduceerd door Eliane Boileau, vice-president van de Orde van den Prince. Zij prees niet alleen zijn bevlogen stijl, maar ook zijn wetenschappelijke werk en zijn bijdrage aan het cultuurhistorisch debat in de Lage Landen.

Met zijn kenmerkende mix van humor, cultuurhistorische kennis en persoonlijke anekdotes sprak Herman Pleij vervolgens over het thema 'Liever een koe in de wei dan Christus aan het kruis'. Het bleek een prikkelende kijk op de uiteenlopende opvattingen over verbeelding in Noord en Zuid. De titel, zoals hij toelichtte, verwijst niet alleen naar religieuze beelden of het ontbreken daarvan, maar ook naar hoe nuchterheid, gelijkheidsdenken en zelfs het Nederlandse straatbeeld hiermee samenhangen - thema’s die ook terugkomen in zijn boek over Nederlandse identiteit en zelfbeeld, Moet nog steeds kunnen (2016).

'Gewoon'

Op luchtige, maar scherpzinnige wijze illustreerde Herman Pleij hoe in Nederland 'gewoon' zijn tot een haast verheven ideaal is geworden. Zo vertelde hij over de Nederlandse trots op de prestaties van hardloopster Sifan Hassan, die vooral wordt geroemd om haar 'doe maar normaal'-houding, terwijl ze zelf subtiel aangeeft wel degelijk bijzondere prestaties neer te zetten. Even herkenbaar was het voorbeeld van een Friese hotelbediende die hem na het ontbijt niet alleen vroeg hoe hij had geslapen, maar er direct aan toevoegde dat zíj ook goed had geslapen – "want wij zijn allemaal even belangrijk", zo legde Pleij glimlachend uit.

De lezing bracht zowel een lach als stof tot nadenken, en werd afgesloten met een levendige vragenronde.

Muzikant

Aansluitend nam muzikant Rein De Vos het woord. Hij bedankte de organisatie voor de carte blanche die hij had gekregen om zijn optreden vrij in te vullen, en vertelde hoe hij zich voor het volgende nummer had laten inspireren door eerdere optredens en lezingen van professor Pleij, waaronder de podcast Geluk door de eeuwen heen. Daarin kwam ook het tragische verhaal aan bod van Maria van Bourgondië, die in de 15^e eeuw om het leven kwam na een val van haar paard – niet alleen een kantelpunt in de geschiedenis maar ook in de manier waarop men naar de dood keek. Met die geschiedenis als inspiratie bracht Rein een verhalend, cabaretachtig lied in het West-Vlaams, waarin hij zijn vroegere angst voor de dood bezong en hoe hij die inmiddels heeft overwonnen. Op een lichtvoetig, folkloristisch deuntje met een vleugje calypso bezong hij Magere Hein, of zoals hij hem noemde: Magere Piet. Het publiek luisterde geamuseerd.

Gewestprijs

Tijdens de gewestdag werd voor de tweede maail de Gewestprijs West-Vlaanderen uitgereikt, dit keer Jan Van Daele, president van de Orde van den Prince, en Réginald Pembele, gewestpresident West-Vlaanderen. De prijs ging dit jaar naar taalwetenschapper Jan Pekelder, voor zijn werk Verboden Vlaams te spreken. Het verhaal van een Nederlandse streektaal in Frankrijk (ISBN 9789088031502 – besproken in de PrincEzine van februari 2025), een toegankelijke en goed gedocumenteerde studie over het Nederlands in Noord-Frankrijk. In zijn boek beschrijft Jan Pekelder hoe het Frans-Vlaams eeuwenlang kon voortbestaan, hoe het uiteindelijk terrein verloor én hoe het Nederlands vandaag in een andere gedaante toch weer een rol van betekenis speelt, bijvoorbeeld in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Jan Pekelder woont al ruim dertig jaar in Frankrijk en is emeritus hoogleraar aan de Sorbonne. Hij nam de prijs zichtbaar geëmotioneerd in ontvangst en onderstreepte in zijn dankwoord het belang van taal als drager van identiteit, zeker in een grensstad als Sint-Omaars.

Afsluiter

Als luchtige afsluiter nodigde Rein De Vos het publiek én professor Herman Pleij uit voor een gezamenlijk optreden van Vous permettez, Monsieur? van Adamo. Pleij werd vriendelijk het podium op gevraagd en kreeg de taak om, gewapend met een houten slagblok, op de juiste momenten het ritme aan te geven. Wat volgde was bijna als een muzikale tango: een spel van aftasten, timing en improvisatie, waarbij het niet altijd duidelijk was wie precies de maat aangaf. Maar juist dat spel van plagerijen en onverwachte wendingen deed het publiek dubbel liggen van het lachen. Uiteindelijk was het Herman Pleij die, op zijn eigen wijze, de toon zette en zo het muzikale slotstuk én het officiële programma van de dag op ludieke en onvergetelijke wijze wist af te sluiten.

Coctailreceptie

De dag werd in stijl afgesloten met een gezellige cocktailreceptie in de hal van het Moulin à Café. Onder het genot van een hapje en een drankje werden nieuwe contacten gelegd, oude vriendschappen aangehaald en werd er nog lang nagepraat over de inspirerende lezingen, de mooie stad en het uitstekende programma.

Als dank voor hun aanwezigheid en betrokkenheid ontvingen alle deelnemers bij vertrek een klein, lokaal aandenken: een flesje ambachtelijke jenever uit Houlle, vergezeld van een kaartje met een knipoog naar het thema van de dag. "Of u nu liever in de wei staat, of voor het kruis, of waar dan ook daartussen - we danken u voor uw open blik, uw gezelschap en uw betrokkenheid bij een gedeelde cultuur." Een passend symbolisch gebaar, waarmee de deelnemers ook na afloop van de gewestdag nog even konden proeven van de rijke tradities en het grensoverschrijdende karakter van de regio.

Wie nog wat langer bleef, kon nog wat langer genieten van de feestelijke sfeer in Sint-Omaars. De terrassen zaten vol, er was sfeervolle videomapping rond het Moulin à Café en de avond werd bekroond met een spetterend vuurwerk boven de stad.

Wouter Kok
Voorzitter van de afdeling Rijsel/Lille