De taal van populisten ontrafeld

Na een loopbaan als leerkracht, schooldirecteur, burgemeester en provincieraadslid schreef Chris Taes het boek Wij denken wat u zegt. De taal van het populisme. Hoe gebruiken populisten taal om meer aanhangers te krijgen? En hoe kunnen populisme en zwart-witdenken bestreden worden? Hij sprak erover bij de afdeling Diest.
 

Eind december verzamelden 29 leden en partners van de afdeling Diest om te luisteren naar de 'ideeëndans' over het meest recente boek van Chris Taes: Wij denken wat u zegt. De taal van het populisme. Jawel, u leest het goed: Wij denken wat u zegt. De 'ideeëndans' was niet fysiek, maar mentaal en verbaal. De spreker gebruikte bewust deze term, omdat we volgens hem het best kunnen afstappen van het klassieke debat, dan wel de confrontatie, waarbij iedereen de beste oneliner wil scoren of zijn grote gelijk wil bewijzen.

Zwart-witdenken

Enerzijds ervaren we op sociale media en in de publieke ruimte een toenemende tendens tot zwart-witdenken en onverdraagzaamheid, zo constateerde Chris Taes. Scheldpartijen en kwetsende bagger halen vaak de bovenhand op redelijkheid en begrip. Anderzijds voelen we in onze privésfeer een groeiende behoefte aan authenticiteit, verbinding en respect. Hoe kunnen we het best omgaan met de spanning tussen die twee tendensen en hoe vinden we ons evenwicht in een wereld die er niet bepaald vriendelijker op wordt?
 

Verdraagzaamheid

De spreker wilde tijdens zijn lezing, op een ritme van openheid, vriendschap en verdraagzaamheid samen met de toehoorders, een redenering opbouwen, waarbij iedereen elkaar respecteert, maar toch ook eigen accenten kan en durft leggen. Vriendschap en verdraagzaamheid… van waar kennen we dit?

De auteur behandelt in zijn boek verschillende factoren die polarisering in de hand werken of net voorkomen. Wij kozen voor de factor taal en taalgebruik, omdat dit ook een belangrijk topic is voor de Orde van den Prince.
 

Framing

Aan de hand van enkele duidelijke, soms humoristische en soms aangrijpende filmfragmenten, confronteerde de spreker ons met de kracht en de macht van taal. Vervolgens stond hij uitgebreid stil bij framing. Op een videofragment legde voormalig advocaat en nu professor Strafrechtwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam Eugène Sutorius op een eenvoudige wijze uit hoe framing werkt. Hij gaf het voorbeeld van de anti-abortuslobby in de US die zichzelf 'pro life' noemt. Frames combineren spitsvondigheid met een grote emotionele geladenheid. Ze verleggen de focus van de toehoorders naar een betekenisveld waar de framer hen naartoe wil leiden. In het geval van 'pro life' is dat 'Wie tegen abortus is, is voor het leven'. Woorden doen ertoe!
 

Reframing

Chris Taes stelde dat het bestrijden van een emotioneel sterk frame alleen efficiënt kan gebeuren door reframing, niet door tegen het frame in te gaan of erover te discussiëren. Hij illustreert met een aantal duidelijke voorbeelden dat populisten voortdurend gebruik maken van framing.

Populisten maken ook graag gebruik van connotaties. We staan er niet bij stil, maar zelfs woorden die zeer eenduidig lijken, zijn meerduidig. De spreker nam meteen de proef op de som met een eenvoudig voorbeeld, het woord 'neen'.
 

Populisme

Daarna gaf Chris Taes een definitie van populisme en wees hij op de belangrijke signaalfunctie die populisme heeft. Populisme toont aan welke gevoeligheden er in de samenleving broeien en waarover mensen bang, boos of bezorgd zijn. Probleem is dat populisten zich bedienen van gemakkelijke simplismen en de illusie geven dat moeilijke vraagstukken heel simpel op te lossen zijn. Zo stimuleren ze zwart-witdenken. Chris Taes illustreerde deze stelling met voorbeelden van uitgekiend taalgebruik, dat eenduidig lijkt, maar veel dubbele bodems heeft.
 

Polariseringsdynamiek

Tot slot lichtte de spreker de polariseringsdynamiek toe. Polarisering wordt op gang getrokken door 'duwers'. Zij verdedigen passioneel hun eigen gelijk, dat ze gelijkstellen aan hun eigen identiteit. Deze duwers hebben 'volgers'. Dit is een interessante groep, want zij vinden dat de duwers ergens wel gelijk hebben, maar ze blijven op hun onafhankelijkheid staan. Daarnaast heb je een grote groep 'zwijgers'. Zij nemen niet deel aan het extreme debat, omdat het hen niet interesseert of omdat ze niet in de ruzie betrokken willen worden.
 

Bruggenbouwer

Dan komt de 'bruggenbouwer' op de proppen. Die probeert een dialoog op gang te brengen tussen de duwers van beide polen om zo tot een gematigde oplossing te komen. De duwers vinden dit best fijn, want zo krijgen ze een forum om hun eigen extreme standpunten te uiten. Echter, ze zijn duidelijk niet geïnteresseerd in een compromis. De vraag is of de bruggenbouwer wel de juiste strategie gebruikt? Chris Taes legde de consequenties van deze strategie uit. Het blijkt dat de oorspronkelijke bruggenbouwers vaak het deksel op de neus krijgen en verguisd worden als zondebok. Het resultaat is een gespleten samenleving waarbij de ene groep niet meer wil en kan praten met de andere, omdat er geen gedeelde realiteit van woorden en waarden meer is. De enigen die er iets hadden kunnen aan doen, waren de zwijgers… 

Confronterend

Het is niet evident om in te gaan op het referaat van Chris Taes zonder al te veel prijs te geven. Wel kunnen we concluderen dat het een uitgesproken boeiende avond was met veel kans tot interactie. Er kon al eens gelachen worden, maar dikwijls waren de beeldfragmenten veelzeggend en confronterend. De theoretische kaders die werden aangeboden, openden ogen. Chris Taes beperkte zich tijdens deze lezing tot de factor taal. We kunnen ons echter voorstellen dat andere factoren die polarisering in de hand werken, zoals sociale media, ons financieel-economisch systeem, onderwijs en politiek ook boeiende invalshoeken zijn. 
 

Wapens

De auteur begon zijn voordracht met de stelling dat woorden wonderlijk en een weelde zijn, maar dat woorden ook wapens zijn. Laat ons de sleutelbegrippen in onze werking, amicitia en tolerantia, hoog in het vaandel blijven dragen en woorden beschouwen als een weelde, als iets wonderlijks!
 

Els Claes
Secretaris van de afdeling Diest

Over Chris Taes

Chris Taes (°1955) studeerde in 1977 af als licentiaat Germaanse filologie aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij had een gevarieerde loopbaan als leerkracht, directeur en bestuurder van het Sint-Albertuscollege in Haasrode. Van 1984 tot 1989 was hij eerst perschef en nadien chef buitenlandse betrekkingen op het kabinet van Gaston Geens. Tot 2001 was hij lid van het nationaal CVP-partijbestuur. In 1987 werd Chris Taes gemeenteraadslid in zijn gemeente, Kortenberg, en van 1995 tot 2001 droeg hij er de burgemeesterssjerp. Van 2000 tot 2018 zetelde hij in de provincieraad van Vlaams-Brabant. In 2021 werd hij rechtstreeks verkozen in de nationale partijraad van CD&V en vanaf juni 2022 werd hij opnieuw lid van het nationaal partijbestuur van CD&V.

Terug naar de PrincEzine (op de website)? Klik hier.