Taalpolitiek en tweetaligheid in Canada en Québec
Alle federale instanties in Canada moeten sinds de Official Languages Act van 1969 hun diensten in zowel het Engels als het Frans aanbieden. Dit betekent niet dat iedere Canadese burger tweetalig moet zijn, maar dat wordt wel gestimuleerd. Een belangrijk doel van de wet is het beschermen van taalrechten en het garanderen van gelijke behandeling van alle Canadezen. Dr. Jeanette den Toonder, directeur van het Centrum voor Canadese Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen en expert op het gebied van Francofone literatuur en literatuur van minderheden, sprak er in mei over bij de afdeling Groningen.
Sinds de overwinning van de Britten op de Fransen in 1763 - tijdens de kolonisatieperiode dus - waren Franstaligen in de minderheid. Er is meermalen getracht om het Frans te verbieden en uit te bannen. De Québeckers hebben zich echter steeds verzet, en ook andere Franstalige gemeenschappen in Canada, zoals de Acadiens in de Maritimes (drie oostelijke provincies) en de Franstaligen in Alberta en Saskatchewan, hebben zich weten te handhaven. De Franse taal werd door hen als een essentieel onderdeel van hun identiteit en cultuur ervaren.
Na de zogenaamde Révolution tranquille in de jaren 1960, besloot minister-president Pierre Trudeau dat er een einde aan de strijd moest komen en dat het Frans gezien moest worden als een van de officiële talen van Canada. De Révolution tranquille speelde daarmee een belangrijke rol in het opheffen van de taalasymmetrie. Tijdens deze Stille Revolutie moderniseerde de provincie Québec en werd de rol van Franstalige Canadezen binnen de Confederatie geherdefinieerd. De provincie New Brunswick heeft ook op provinciaal niveau een wet over tweetaligheid aangenomen, waardoor alle officiële documentatie in het Frans en Engels aangeboden moet worden. Een gevolg hiervan is bijvoorbeeld dat alle borden en bewegwijzeringen tweetalig zijn. Dit betekent niet dat ieder individu tweetalig moet zijn, maar het helpt wel bij het vinden van een baan en wordt dus vaak gezien als een voordeel. Ongeveer 34% van de New Brunswickers is tweetalig.
Voordelen van tweetaligheid
Taalpolitiek heeft effecten op het culturele beleid en op de communicatie tussen verschillende bevolkingsgroepen. Daarnaast heeft meertaligheid ook voordelen in sociaal en medisch opzicht. Het bevordert het probleemoplossend vermogen van het brein, men leert sneller te wisselen tussen taken en belangrijke informatie kan beter gescheiden worden van minder belangrijke. Het zou ook de kans op ziektes als Alzheimer verminderen. Tweetaligheid heeft dus allerlei voordelen, maar het is niet makkelijk om hier beleid op te voeren. Jeanette den Toonder liet door te kijken naar de daadwerkelijke tweetaligheid in het land op aanschouwelijke wijze zien dat het Canadese beleid succes heeft gehad.
De praktijk
Sinds het begin van de twintigste eeuw is het aandeel van Canadezen boven de vijf jaar die een conversatie in zowel Engels als Frans kan voeren, gestegen van 14.7% tot 18.3%. Dat lijkt weinig, maar het betekent dat het aantal tweetalige Canadezen in de twintigste eeuw is toegenomen van 656,530 in 1901 naar bijna 5.1 miljoen in 2011. Er wonen op dit moment bijna 38 miljoen mensen in Canada. Sinds de jaren 1970 is er in Quebec een duidelijk toename van tweetaligheid, met name vanwege het feit dat jonge Engelstaligen in Quebec steeds meer interesse kregen in Franse taallessen. Ook speelde het Quebec Charter of the French language een rol (La charte de la langue française, ofwel Loi 101) die in 1977 werd geïmplementeerd. Het Frans werd toen de officiële taal van de overheid en justitie in Québec. Deze wet beschermt ook de inheemse talen in deze provincie.
In de 21e eeuw is er een afname van tweetaligheid te zien buiten Québec. Dit heeft te maken met immigratie. Canada ontvangt ongeveer 250,000 immigranten per jaar die noch Engels noch Frans als hun moedertaal hebben. Een vreemde taal leren is natuurlijk al lastig genoeg. Ze zijn wel degelijk tweetalig, maar met een andere moedertaal!
Heritage languages
In de Multiculturalism Act van 1988 worden ook de zogenaamde heritage languages, dat wil zeggen de 'oorspronkelijke' talen van de verschillende migrantengroepen, erkend. Men streeft ernaar om ook deze talen te behouden. Vlak na de tweede Wereldoorlog waren de immigranten vooral afkomstig uit Europa, maar de groep is in de tweede helft van de 20e eeuw steeds diverser geworden. Op dit moment is 20.6% van de totale bevolking niet geboren in Canada. De afgelopen vijf jaar zijn de meeste immigranten afkomstig uit Aziatische landen en het Midden-Oosten. Vooral in de stedelijke gebieden zie je de 'nieuwe' talen: Montréal (Arabisch), Ottawa–Gatineau (Arabisch), Toronto (Cantonees), Calgary (Tagalog-Filipijns), Edmonton (Tagalog-Filipijns) en Vancouver (Cantonees).
Inheemse talen
Jeanette den Toonder ging tot slot in op de positie van de inheemse talen. Ook wat dat betreft zou je van meertaligheid in Canada kunnen spreken. Voor de invoering van de koloniale Indian Act in 1876 waren er evenveel inheemse talen als inheemse bevolkingsgroepen, van de Inuittalen in het noorden tot de talen van de 'First Nations' in met name het westen. De Indian Act had assimilatie tot doel. Sinds 1876 zijn dan ook veel van de oorspronkelijke talen met uitsterven bedreigd. Dit werd recentelijk erkend door de Canadese overheid. In 2019 werd de Indigenous Languages Act aangenomen. Deze wet heeft tot doel om de negentig bestaande 'levende' inheemse talen te beschermen, behouden en versterken. Driekwart van alle inheemse talen zijn volgens UNESCO 'bedreigd'.
Conclusie
Canada is altijd een meertalig land is geweest, concludeerde Jeanette den Toonder. De nadruk lag sinds 1969 vooral op tweetaligheid en op de officiële gelijkwaardige erkenning van Engels en Frans. Sinds het eind van de 20e en begin van de 21e eeuw is men zich er bewuster van geworden dat naast Engels en Frans, in feite de talen van de kolonisatoren, ook de oorspronkelijke inheemse talen en de talen van immigranten in de 20e eeuw aandacht en waardering verdienen. Jeanette den Toonder besprak in een inspirerende lezing de goede kanten van het Canadese taalbeleid, maar ze had ook een aantal kritische kanttekeningen op de uitvoering van dat beleid. Het besef dat er ook inheemse talen zijn, kwam volgens haar betrekkelijk laat.
Overigens, de laatste tijd kwamen er steeds meer berichten in de media over de vondst van kindergraven bij Canadese internaatscholen, waar inheemse kinderen onder dwang een assimilatieproces moesten ondergaan, waarbij het verlies van de moedertaal een grote rol speelde.
Petra Broomans
Voorzitter afdeling Groningen
Kleuren bij kaart (hoofdafbeelding bovenaan):
Donkerblauw - Regio's waar Frans de belangrijkste taal is.
Helderblauw - Regio's waar Frans een officiële taal is, maar niet de bealngrijkste taal.
Lichtblauw - Regio's waar Frans de tweede taal is.
Groen - Regio's waar Frans een minderheidstaal is.
Illustratie: LaFrancophonie2021 (Wikipedia Axtoche CC BY-SA 4.0)