Kokku, biiru en mesu: Nederlands in Japan

Johan Mattelaer is uroloog en lid van de afdeling Kortrijk. Hij is ook geïnteresseerd in de geschiedenis van de geneeskunde. Dat leidde uiteindelijk tot het boek Rangaku, Nederland(s) in Japan 1600-1853. Waarom was het Nederlands ruim tweehonderd jaar de voertaal voor geneeskundige traktaten in Japan? Wat is het oudste Japanse woord dat aan het Nederlands te linken is? Van welke Nederlandse woorden zijn kokku, biiru en mesu afgeleid? Johan Mattelaer sprak eerder deze maand ook over zijn boek bij de afdeling Schelde-Leie.

Tot de zestiende eeuw was Japan totaal onbekend in het Westen. Nederland had echter met de Verenigde Oost Indische Compagnie (VOC) heel wat handelsbetrekkingen met Japan vanuit de basis in Batavia (vandaag Jakarta). Ze verkregen de toestemming om zich te vestigen op het kunstmatige eilandje Dejima, in de baai van Nagasaki. Er waren daar ongeveer 15 Nederlanders en 150 Japanse personeelsleden. Voor de Nederlanders waren de Portugezen al in Japan geweest. In 1543 belandde de eerste Portugese ontdekkingsreiziger in Japan. Portugese jezuïeten poogden de bevolking te kerstenen. Dit leidde tot vervolging van vooral arme christelijke bekeerlingen. Zij moesten hun nieuw geloof afzweren om hun leven te redden. Dit is mooi beschreven in de roman Stilte van Shusaku Endo.
 

Nederlandse chirurgijn

Door de aanwezigheid van een Nederlandse chirurgijn op Dejima kwam Japan ook in contact met de westerse geneeskunde. Er kwam niet alleen een wetenschappelijke uitwisseling tot stand, maar ook een taaluitwisseling en -studie. Het Nederlands werd daardoor gedurende 226 jaar de voertaal voor geneeskundige traktaten. Tot op vandaag zijn er 350 woorden die in het Japans te linken zijn met het Nederlands: kokku (kok) is het oudste Japanse woord dat in 1615 uit het Nederlands is overgenomen. Later kwamen onder andere biiru (bier), mesu (mes), garasu (glas) en arukõru (alcohol) in het Japans terecht.

 

Een Nederlands-Japans woordenboek, door Itō Keisuke en Nishimura Ryōzō, uitgegeven in 1841
 

Rangaku

Na de komst van de Nederlanders ontstond in Nagasaki een groep van Japanse tolken, wijkmeesters en inspecteurs die 'Rangaku' werd genoemd. Dat staat in het Japans voor Hollandoloog of Nederlandskunde. Ran komt van Oranda (Holland) of Oranda-go (letterlijk de taal van Holland) en gaku (studie, kennis). Oranda zelf kwam van het Portugees Olanda, maar de letter 'l', die de Japanners niet konden uitspreken, veranderde in een 'r'.

 

De Japanse tekens voor Rangaku

 

Eerste Europese vrouw

We citeren nog even uit het verslag dat de afdeling Schelde-Leie maakte over de lezing van Johan Mattelaer. "De spreker haalde vele interessante feiten aan. Bijvoorbeeld dat Titia Bergsma de eerste Europese vrouw was op Dejima rond 1780, of dat de Vlaming Constant Huybrecht later via de Transsiberische trein naar Sapporo trok om er vlas te verbouwen en er les over te geven. In 1853, toen Japan niet langer een geïsoleerd land was, werden de Japanse kunst en cultuur in Europa ontdekt. Het was voor de westerse culturele wereld een echte revelatie.  Vincent Van Gogh, Henri de Toulouse-Lautrec en vele andere kunstenaars lieten zich door het japonisme beïnvloeden."
 

Hoofdstukken

Het boek is overzichtelijk opgebouwd in zeven hoofdstukken en bevat daarnaast vijf bijlagen:

  • Het afgesloten Japan en de Nederlandse VOC
  • De Nederlanders op het eilandje Dejima
  • De hofreizen
  • De kennis van Japan in Europa
  • De invloed van de Nederlandse chirurgijn op Dejima en Japan
  • Einde van de Japanse isolatie
  • Het Japonisme in Europa

 

De eerste vijftien pagina's van het boek zijn hier te lezen.
 

 

 

Johan Mattelaer tijdens zijn lezing bij de afdeling Schelde-Leie.

 

 

Het boek Rangaku, Nederland(s) in Japan 1600-1853 is uitgegeven door Sterck & de Vreese.
De paperbackuitgave van 176 pagina's kost 24,50.
ISBN 9056157450, 9789056157456.