Elke druppel telt in Haspengouw (en de rest van Vlaanderen)
Hydrogeoloog Chris Cammaer, specialist in bodem- en grondwateronderzoek, nam de afdeling Haspengouw begin februari letterlijk mee naar de onderwereld. Ze belichtte de samenhang tussen de op de aarde aanwezige watermassa, diversiteit in bodemstructuren, klimaatverandering en invloeden van de mens. Er kan tegelijkertijd te veel en te weinig van de 'kwetsbare grondstof' water zijn, zo bleek. En hoeveel miljoen euro kunnen we per jaar besparen als we geen flessenwater meer kopen…?
Van de waterkringloop hebben we allemaal wel eens gehoord. Het laat zien hoe water circuleert door het systeem aarde. Meer dan 97% van het water op onze aarde bevindt zich in zeeën en oceanen, iets meer dan 2% ligt opgeslagen in ijskappen en ijsbergen en minder dan 1% vinden we terug in de grond, in rivieren en als wolken en waterdamp. Deze natuurlijke waterkringloop wordt verstoord door waterwinning, waterverontreiniging, verharding, het broeikaseffect en klimaatverandering.
Bron: BE / https://nl.wikipedia.org/wiki/Waterkringloop
Verstening
Verstening wordt in Vlaanderen veroorzaakt door dichte bebouwing en beslissingen inzake ruimtelijke ordening. De gevolgen zijn een verhoogde en versnelde oppervlakte-afstroming met vaker wateroverlast en schade door overstromingen. Verharding zorgt er ook voor dat te weinig water in de bodem kan infiltreren, zodat het tegelijkertijd de oorzaak is van verdroging en een tekort aan grondwater. In 2050 zal bij een ongewijzigd beleid 20% van de bodem in Vlaanderen verhard zijn.
Bron: Prof. dr. P. Willems, Scheldecongres 2014.
Klimaatverandering
Klimaatverandering betekent voor Vlaanderen een stijgend zeeniveau, nattere winters, meer onweersbuien, drogere zomers en meer hittegolven. Dat zijn geen goede vooruitzichten… Door de mens geproduceerde broeikasgassen zorgen ervoor dat meer zonnewarmte in de atmosfeer blijft hangen, waardoor de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt (zie ook de illustratie boven dit artikel). We spreken van een meteorologische droogte wanneer het evenwicht tussen neerslag en verdamping verschuift, van agrarische droogte wanneer bodemvochtgehaltes te laag worden en van hydrologische droogte wanneer debieten en laagste waterstanden in waterlopen onder druk komen te staan.
Verdroging
De jaarlijkse neerslaghoeveelheid in Vlaanderen blijft ongeveer constant. Ook de hoeveelheid opgepompt grondwater voor drinkwater (2/3), landbouw en industrie (1/3) is niet veel veranderd. Toch treedt er op verschillende plaatsen in Vlaanderen verdroging op, omdat grondwaterreserves niet voldoende worden aangevuld. Ook blijft het grondwaterpeil dalen. De oorzaak is een toename van het verharde oppervlakte en de daardoor veroorzaakte snellere afstroming van het regenwater in greppels, riolen en rechtgetrokken beken en rivieren.
Bron: Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, Jean Berlamont, Stan Beernaert, Didier D'hont, Luc Keustermans, Jan Bellon, Paul Thomas, Johan Van Assel, Kristine Walraevens, https://www.kvab.be/nl/standpunten/verdroging, 2009
Toenemende kans
Studies tonen aan dat de opwarming van de aarde niet zozeer de jaarlijkse neerslaghoeveelheden zal beïnvloeden maar wel de verdeling van de neerslag (en de droogteperiodes) over de tijd. Gevreesd mag worden dat een toenemende kans op verdroging minstens even ernstig genomen moet worden als een toenemende frequentie van overstromingen.
Bron: metadata (GIS): Geopunt
Water in beweging
In Haspengouw kan men een duidelijke grens waarnemen tussen vochtige en droge gebieden. In de ijstijden en tussenijstijden werden onze contreien van noord naar zuid bedekt met zand, zandleem en leem. Droge (verlaten) valleien in Droog-Haspengouw zijn ontstaan door afstromend smeltwater over een bevroren ondergrond in de perioden tussen de ijstijden. In de valleien van Vochtig-Haspengouw stromen ook vandaag nog beken en rivieren in een ondergrond van zandleem gelegen boven klei.
Bron: https://forum.playboundless.com/t/underground-rivers-and-groundwaters/7485
Grondwater
Grondwater is water onder de grond dat zijn oorsprong heeft in hemelwater dat is geïnfiltreerd in de bodem (dus geen water dat afstroomt, verdampt of opgenomen wordt door planten). Infiltratie is onder meer afhankelijk van de aard van de bodem. Men spreekt van een aquifer (watervoerende laag in de ondergrond van zand of poreus gesteente), een aquitard (een kleilaag die slechts een kleine hoeveelheid vloeistof doorlaat) of een aquiclude (een laag die wat water absorbeert en vasthoudt, maar niet voldoende snel doorlaat om bronnen en putten te voorzien).
Bron: Chris Cammaer, gewijzigd en aangevuld naar Diagram displaying artesian well https://pbisotopes.ess.sunysb.edu/classes/geo101-notes-07/ex-2-1.htm
Maas
De Maas is een zogeheten regenrivier. Ze wordt gevoed door regen, niet door grondwater. Door de Maas meegevoerde grindlagen worden nog steeds opgebaggerd. Het vijvergebied rondom Hasselt is ontstaan door uitgravingen voor de winning van ijzer in de tijd van Napoleon. Het gebied wordt gevoed door laaglandbeken vanuit het Kempisch plateau. Het noordelijk gelegen Oudsbergen is dan weer een zandgebied dat ondiepe hoogvennen kent, ontstaan in een zandstuifgebied.
Grondwaterpeil
Grondwater beweegt van hoog naar laag. Het monitoren van het grondwaterpeil is belangrijk, omdat het kennis oplevert over de stroming van het water, inzicht geeft in de interactie tussen grondwater en oppervlaktewater, natuurlijke variaties en lange termijnevolutie in beeld brengt, de invloed van de mens zichtbaar maakt en controle mogelijk maakt inzake zowel verdroging als vernatting of overstromingen. Het monitoren wordt gedaan via peilputten, peilmeters en een digitale registratie van de waterdruk.
Drinkwater
Waterwinning gebeurt door drinkwatermaatschappijen, de (agrarische) industrie (drenkwater, koel- of productiewater) en door particulieren (onder andere om hun tuin te besproeien). Rond drinkwaterwinningen gelden beschermingszones, waarbinnen streng wordt toegezien op het vermijden van verontreiniging. Al het drinkwater in Limburg is grondwater. Afhankelijk van de ondergrond is dit water hard of zacht. De kwaliteit van ons drinkwater is prima en verdient de voorkeur boven flessenwater. Drinkwater is overal verkrijgbaar en wordt dagelijks getest, het is veel goedkoper, vraagt geen wegwerpverpakking en het transport van flessenwater kost 500 maal zoveel CO2 als bij kraanwater. Toch gebruikt de gemiddelde Belg 127 liter flessenwater per jaar. We zouden 761 miljoen euro kunnen besparen als we dat niet zouden doen.
Water stroomt van hoog naar laag en het vindt altijd zijn weg. Het is ons hoogste goed en verdient maximale aandacht en bescherming.
Anne van den Berg
Secretaris afdeling Haspengouw
Foto boven het artikel: KMI / https://www.meteo.be/nl/klimaat/klimaat-van-belgie/klimaatnormalen-te-ukkel