Macht, tegenmacht , democratie en rechtsstaat, geen vanzelfsprekende cocktail?
De trias politica veronderstelt een evenwicht tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht, machten die elkaar voortdurend beïnvloeden. Geen van de machten mag echter te dominant worden. Hoe kan dit subtiele evenwicht gegarandeerd blijven? Moeten we het vertrouwen van de burger in democratie en rechtsstaat herwinnen en zo ja hoe? Wat is de invloed van de media hierbij? Is er momenteel sprake van 'rechterlijk activisme'? Wat gaat de invloed van artificiële intelligentie worden? De antwoorden op al deze vragen kwamen tijdens de meest recente digitale lezing van de Prince-Academie van de Nederlandse en Belgische oud-ministers van Justitie Ernst Hirsch Ballin en Koen Geens.
Het debat tussen de beide oud-ministers van Justitie werd in goede banen geleid door Frank Judo, gewestpresident Brabant-West van de Orde van den Prince, maar ook jurist, historicus en auteur. Het duurde twee uur. Er hadden zich honderd Prince-Academici uit tien verschillende landen ingeschreven: 90 Princeleden en aspirant-leden uit 53 afdelingen, 6 neerlandici extra muros uit 6 verschillende vakgroepen en een aantal genodigden.
Stellingen
Een korte samenvatting van het debat zou de inhoud ervan weinig eer aandoen. De Prince-Academie heeft wél een aantal stellingen van de beide oud-ministers op een rij gezet (in de hoop u te motiveren het debat terug te kijken).
De Nederlandse oud-minister Ernst Hirsch Ballin:
• Er zijn twee tendenzen in de politiek: het neoliberalisme en de omvorming - bij het wezen van politieke partijen - van een bepaalde visie op het algemeen belang naar de stem van het ongenoegen.
• Het evenredigheidsbeginsel in de rechtspraak is belangrijk...
• Democratie en rechtsstaat zijn niet los verkrijgbaar.
• Mag de meerderheid beslissen dat de minderheid van haar rechten ontdaan wordt? Mag de meerderheid beslissen om de wetgeving zo te wijzigen dat de minderheid geen kansen meer krijgt om meerderheid te worden?
• Geitenpaadjes zijn niet voor verstandige mensen. Waakzame burgers willen die niet, maar willen een democratie die een rechtsstaat is en een rechtsstaat die democratisch is.
De Belgische oud-minister Koen Geens:
• Eigenlijk is de rechtsstaat met democratie en mensenrechten een heel recente uitvinding.
• Recht en politiek, alhoewel ze heel innig verstrengeld zijn, verhouden zich relatief gespannen.
• Recht is gestolde politiek...
• Rechters moeten veranderingen vertragen. Verandering die te plots gebeurt, leidt tot revolutie.
• Rechters zijn vandaag linkser dan de neoliberale samenleving op veel punten is.
• De rechtspraak is een onvermijdelijke correctie van wat er in de politiek gebeurt. Ze doet vandaag wat de meerderheid gisteren dacht.
• Politici grijpen graag naar de noodtoestand, een duidelijk voorbeeld van een geitenpad...
Het debat tussen de beide staatslieden is uiteraard terug te kijken op de website van Prince-Academie.
Afsluiting
Het debat tussen de beide oud-ministers van Justitie op 23 mei was de afsluiting van de lezingencyclus van de Prince-Academie over het thema rechtsstaat en democratie. Na twee inleidende lezingen van Princeleden Paul Lenaerts (afdeling Land van Ryen) en Frank van Ommeren (afdeling Utrecht) volgden twee duo-gesprekken. Een eerste gesprek (12 april) handelde over de onafhankelijke positie van de rechter met oud-rechter Geert Corstens (NL), advocaat/hoogleraar Philip Traest (BEL) en academica Sarah Schoenmaekers als moderator.
Jan Van Daele
Voorzitter van de afdeling Keerbergen en een van de initiatiefnemers van de Prince-Academie