De Poolse bevrijders in Breda

Breda werd op 29 oktober 1944 bevrijd. Tot verbazing van de Bredanaars bleek dat de binnenrijdende Sherman tanks werden bemand door Poolse militairen. Jacques Vermeeren, gepensioneerd kaakchirurg, hield eerder dit jaar in zijn eigen afdeling een voordracht over de Poolse soldaten in de geallieerde legers, hun band met Breda en hoe het hen verging na de Tweede Wereldoorlog.

De Polen hadden een lange weg afgelegd alvorens in Breda aan te komen. In september 1939 werd hun land door Duitsers en Russen bezet en verdween het van de landkaart. In het oostelijke Russische gedeelte werden 200.000 mannen gedeporteerd en opgenomen in het Sovjetleger. 85.ooo van hen werden begin 1941 vrijgelaten. Zij kwamen via Iran in Noord-Afrika terecht. Daar werd een Pools legerkorps gevormd, onder leiding van generaal Anders. Het werd ingezet in Noord-Afrika, Sicilië en op het vaste land van Italië. Bij Monte Cassino leverden de Polen een beslissende bijdrage. Vanuit het door Duitsland bezette West-Polen ontsnapten militairen via Hongarije naar Frankrijk, waar zij meevochten met de Fransen tegen de Duitsers. De meesten keerden terug of bleven in Frankrijk, maar ruim 20.000 staken over naar Engeland. Daar werden Poolse divisies gevormd.

Poolse Pantserdivisie

In 1942 kreeg generaal Stanislaw Maczek het bevel over een nieuw te formeren Poolse eenheid, de Eerste Poolse Pantserdivisie. Het is deze divisie die uiteindelijk Breda bevrijdt. In Schotland wordt de eenheid getraind. De Polen komen uit alle windstreken. Een goed deel bestaat uit eenheden van het Poolse leger die Polen zijn ontvlucht. Anderen dienen zich als vrijwilliger aan, zoals Poolse emigranten in de Verenigde Staten, Frankrijk of Engeland.

Kill the Germans

In 1944 is de pantserdivisie klaargestoomd voor oorlogsinzet in het kader van de invasie van het Europese continent. Veldmaarschalk Montgomery houdt vlak daarvoor een toespraak voor de Poolse troepen met als simpel thema 'Together we will kill the Germans'. Onder het motto 'Voor uw en onze vrijheid' wordt de divisie in augustus 1944 voor het eerst ingezet in Normandië als onderdeel van een Canadees legerkorps. Hun missie is de opmars naar het noorden. Daar liggen de voor de voortzetting van de oorlog tegen Duitsland broodnodige havens, met Antwerpen als hoofdprijs.

Schelde

De Duitsers zijn meesters in de verdediging en weten een aanzienlijke legermacht over de Schelde terug te trekken en zo de toegang tot de haven van Antwerpen te blokkeren. Zonder de aanvoer van munitie, brandstof en voedsel zal de opmars van de geallieerde legers stokken. Deze vordert nu moeizaam omdat alle aanvoer de lange weg vanuit Cherbourg moet afleggen. In de opmars naar het noorden krijgt de Poolse divisie de opdracht richting Moerdijk af te buigen. De gekozen route gaat via Breda en Baarle-Nassau.

Geluk

Bij de nadering van Breda hebben de Polen geluk. De Duitsers hebben twee bruggen over de singels (de Wilhelminabrug en de Haagpoortburg) intact gehouden. Via deze twee bruggen bestormen ze het centrum. Het verzet verovert intussen de KMA, in gebruik bij de Duitsers. Tegen de avond van 29 oktober is driekwart van de stad bevrijd. De historische stad is grotendeels gespaard gebleven, vooral door de overrompelende tactieken van de Polen. De opmars van de divisie eindigt uiteindelijk in Wilhelmshaven.

Tragiek

De Poolse tragiek eindigt daar niet. Het land Polen is na de oorlog naar het westen opgeschoven en wordt communistisch geregeerd. Vele gedemobiliseerde militairen besluiten te emigreren naar Noord-Amerika of verkiezen zich te vestigen in Engeland of elders in Europa, zoals in Breda. Daar zijn tijdens het korte verblijf van de divisie heel wat liefdes ontstaan.

Victory Parade

Kenmerkend voor de wijze waarop de Polen zijn behandeld is hun uitsluiting van de 'Victory Parade' in Londen in 1946, hoewel meer dan 200.000 Poolse militairen aan geallieerde zijde hebben gevochten. Daartoe behoort ook een relatief groot deel van de piloten in de luchtoorlog tijdens de ‘Battle of Britain’ in 1940. Niet te vergeten is ook het miskende aandeel van de Poolse parabrigade van generaal-majoor Sosabowski tijdens ‘Market-Garden’ in september 1944. Pas na de Koude Oorlog zijn de Polen voor hun oorlogsinspanningen onderscheiden. De decennialange miskenningen zijn deels terug te voeren tot de verhoudingen tussen het Westen en de Sovjet-Unie.

Breda

Breda heeft de Poolse inzet wel altijd gewaardeerd. De prominente plaats van de buitgemaakte Duitse Panther-tank, die de Polen aan de stad schonken, het Poolse oorlogsmonument aan het Wilhelmina Park en de kapel van de Zwarte Madonna gebouwd in 1954, zijn daar getuigen van. Op het ereveld aan de Ettensebaan ligt, te midden van ruim 160 gesneuvelde Polen, ook het graf van Stanislaw Maczek. Naast dit Pools Militair Ereveld Breda is onlangs het Generaal Maczek Memorial tot stand gekomen. Dit staat voor de erkenning en herdenking van de bijdrage die de Poolse soldaten hebben geleverd aan de bevrijding van grote delen van Nederland.

Foto's: www.visualhunt/Creative Commons/Stadsarchief Breda