Lezing 'Engelen uit Europa; A.W.F. Idenburg en de moraal van het Nederlands imperialisme.'

Op 6 maart jl. heeft Hans van der Jagt een inleiding verzorgd over zijn proefschrift “Engelen uit Europa”. Deze inleiding opent een venster op ons koloniale wereldrijk gedurende de periode 1860 – 1930, waarin wij de greep op onze koloniën willen intensiveren. In Nederlands-Indië worden na het loslaten van het Cultuurstelsel vele thee-, rubber- en tabaksondernemingen opgestart. De ‘sociale kwestie’, de aandacht voor de rol en positie van de arbeiders, leidt ook in de koloniën tot allerlei verheffingsinitiatieven.

In deze context ontstaat een breed draagvlak voor de Ethische Politiek, nieuw beleid dat is gericht op een moderniseringsslag voor de koloniën. Het koloniale bewind wil als een imperialistische voogd onder meer emancipatie (bv. onderwijs voor meisjes) en democratie van onderop (bv. soort gemeenteraden) gaan bevorderen.

In zijn proefschrift wordt veel aandacht besteed van de centrale rol van Idenburg (gouverneur van Suriname, drie maal minister van Koloniën en gouverneur-generaal van Nederlands-Indië 1909 - 1916), een vertrouweling van koningin Wilhelmina. De Ethische Politiek moet gerealiseerd worden in tijden van heftige emancipatiebewegingen in China, Japan en Nederlands-Indië (salafisme). Er blijkt een ambivalentie te bestaan tussen het nastreven van de ethische doelstellingen en het scheppen van de hiervoor benodigde rust en orde. De militaire activiteiten in Nederlands-Indië gericht op het neerslaan van volksbewegingen nemen fors toe.

Uiteindelijk leidt dit tot ‘de val van de engelen’. De mate waarin het streven van de ‘inlanders’ naar onafhankelijkheid is verspreid hebben wij te laat onderkend. De revolutie in Nederlands-Indië, de kolonie die wij zo nodig meenden te hebben om in de wereld mee te tellen, komt er aan.

De inleider heeft zich gezien de grote omvang van zijn onderwerp enorm moeten beperken. In de aansluitende discussie is vooral aandacht besteed aan de intensieve bemoeienis van koningin Wilhelmina en aan het feit dat er ondanks de fraaie Ethische Politiek en de inzet van ‘kamergeleerde’ Idenburg toch sprake is geweest van allerlei ernstige misstanden, met name bij de grote bedrijven.

Rein van Lansberge