Voor moedertaal en vaderland, Hendrik Conscience

Johan Vanhecke, hoofd archivering van het Letterenhuis en redacteur van de literaire tijdschriften Zacht Lawijd en Zuurvrij, vertelde over de biografie die hij maakte van Hendrik Conscience. Nooit eerder was er een biografie van Conscience geschreven, tenzij een poging in 2014. In 2015 doken echter 500 brieven van Conscience op en dit was meteen dé gelegenheid om een nieuwe poging te ondernemen. Recent is het boek gepubliceerd: ‘Conscience: voor moedertaal en vaderland’.

Johan Vanhecke vertelde ons hoe hij daarin het leven van Conscience beschrijft zoals  het op hem overkomt, met raadpleging van alle bronnen, en heeft daarbij nagegaan of wat er van Conscience verteld wordt wel klopt.

Zo wordt bijvoorbeeld regelmatig verteld over de ontmoeting van Conscience en Victor Hugo en Alexander Dumas in Kortrijk. Dit kan echter niet waar zijn aangezien onder andere it de brieven blijkt dat deze drie personen zich op dat ogenblik op verschillende plaatsen bevonden.

Conscience, geboren in Antwerpen in 1812, was een kind met een zwakkere gezondheid. Hij kon niet gaan tot 7 jaar. AL heel vroeg vroeg hij zijn vader hem te leren lezen. Hij verloor zijn moeder op 7 jaar en was daardoor  erg vrijgevochten. Zijn vader hertrouwt en de jonge Hendrik krijgt een strenge stiefmoeder.

Conscience wordt aanvankelijk leraar, maar stopt deze job vrij snel en sluit aan bij het leger en wordt officier. Met het leger trekt hij het hele land rond, raakt verliefd op de Kempen en ontmoet zo ook gezinnen die het eerder moeilijk hebben.  Betke en Rosa, die we later ook tegenkomen in zijn boeken zoals bijv in De Loteling, zijn personages die verwijzen naar deze periode en die hij toen daadwerkelijk heeft ontmoet.  In die periode ontstaat zijn liefde voor het nederlands en voor Vlaanderen, dat voor hem onlosmakelijk deel uitmaakt van België.

Maar ook de periode in het leger als officier was geen succes: hij heeft het moeilijk om gezag uit te stralen. Het is zijn vriend Jan De Laet die hem ondertussen overhaalt om te schrijven. Hij begint als dichter en zijn Vlaamse gedichten vallen in de officiersschool niet in de smaak waar uitsluitend frans werd gesproken. Conscience verzet zich hiertegen.

Vanhecke vertelt ons hoe hij daarna als schrijver van nederlandstalige gedichten en boeken, en hierbij aangespoord werd door onder meer Theodoor van Ryswijck. Hoe hij groeit als schrijver, aanvankelijk tegenkanting krijgt tegen het nederlands in zijn boeken, maar uiteindelijk  en meer en meer mensen weet te overtuigen, oa met zijn boek ‘In ’t Wonderjaer (1566)’ . Hoe hij in de rederijkerskamer De Olijftak zich profileerde,  hoe hij op café’s voorlas uit zijn boeken, en hoe hij schrijft over de geschiedenis van België in zijn boeken zoals in de ‘Leeuw van Vlaenderen’. Daarvoor wordt hij door de koning beloond met een subsidie voor het schrijven van meer boeken. Hij wordt ook leraar van de koninklijke prinsen.

Samen met vrienden richt Conscience de eerste Vlaamse krant op: ‘Vlaemsch België’ en in die krant schrijft hij zelf de stukken literatuur. Daarnaas is hij ook sterk betrokken bij literaire tijdschriften. Was hij de strenge katholiek? Neen, integendeel, er kwam zelf censuur vanwege de Kerk voor zijn boeken en hij werd gevraagd ze te herschrijven: zonder vloeken, het woord ‘zoenen’ moest vervangen worden door ‘groeten’, .. enz.

Als arrondissementscommisaris van Kortrijk (1854) richt hij de Société Littéraire de Courtrai op. Wanneer hij later naar Brussel verhuist, breekt tyfus uit en wordt hij depressief door het verlies van verschillende familieleden.

We  leren uit het verhaal van Johan Vanhecke Conscience kennen als een voorvechter van de Vlaamse taal en iemand die zich verzet tegen het frans waarvan sommigen dromen als enige taal in België. Toen Rubens als eerste Vlaming een standbeeld kreeg, hield hij de redevoering. Zijn boeken werden graag gelezen en zelf wie niet kon lezen tekende toch in op die boeken en kende wel iemand die wel kon lezen en dan uit de boeken voorlas. Hij was een populair schrijver. We leren ook dat hij opkomt voor het onderwijs voor vrouwen. Hij heeft ook een kort politiek leven achter de rug, waarin hij zich vooral verzette tegen de XiV artikelen, die volgens de Nederlanders de aanleiding gaven tot de onafhankelijkheid van België. Het afstaan van delen van België aan Nederland vond hij verraad.

We leren tenslotte dat Conscience houdt van liefdadigheid (met een paternalistisch trekje), en van   karamellenverzen die korte versjes waren, geschreven op kleine papiertjes waarin karamellen gerold werden.

Vanaf 1855 worden zijn boeken allen onmiddellijk naar het Frans vertaald.