Els Snick over Joseph Roth

Op 28 februari kwamen de leden van onze afdeling van de Orde van den Prince massaal naar de Driekoningen, in de eerste plaats om elkaar te zien, en uiteraard ook om te luisteren naar een begenadigde spreker: Els Snick.

            Het staand genomen aperitef werd fel gesmaakt. Er waren omhelzingen en hier en daar een kus. Wij zijn weer wie we altijd geweest zijn: Vlamingen die veel meer dan de tolerantia, vooral de vriendschap hoog in het vaandel voeren.

            De nieuwe leden werden aangevuld met nog een spliksplinter nieuw lid: Heleen Debaene uit Ieper. Zij kon snel kennis maken met onze uitgebreide schare leden en hun partners. Zij is geboren in Nieuwkerke, speelt klarinet, is ergotherapeute van opleiding, spreekt Zweeds na een Erasmus intermezzo in Götheburg en is actief als coördinator van de eerstelijnszone Westhoek. Bovendien is zij stichtend lid en voorzitter van " Fonkel" een vzw  die gaat over jongdementie.

            Het werd in geen tijd hoog tijd om aan te schuiven aan de " feestdis". Het was weer lekker, zoals wij in dit gasthof al gewoon zijn. De grote zaal is een ideale klankkast voor onze vriendenbabbels en is bovendien CO2 arm verklaard.

            Chris had voor een verrassing van formaat gezorgd: het kaartje op de tafel is weer helemaal terug van weggeweest. Het menu, want de Amicitia gaat door de maag, was complex in zijn eenvoud: Belgisch wit-blauw rund," Maison Hauspie", romantico Italiano, reductie van Saint-Amour wijn, olijfolie en parmezaan. Dit verklaart wellicht het wat latere startschot voor de spreker. Maar, Chris kent zijn twintigste eeeuw en wist dat de beroemde Frans Masereel goed bevriend was met Joseph Roth, die op zijn beurt een boezemvriend was van Stefan Zweig. En laat nu net de spreker, Els Snick een doctoraat hebben gemaakt over Joseph Roth. Drie houtsnedes heeft Chris verdeeld over de zaal. Het kaartje wordt stilaan een " collectors item" en mochten jullie mij dit niet-Vlaams woord niet kunnen vergeven  dan spreek ik graag van een " verzamelobject."

            Paul heette iedereen welkom. Hij uitte onmiddellijk zijn bewondering voor de spreker.

Paul moest in zijn lang vervlogen humaniora tijden Duitse teksten van Joseph Roth vertalen: een schier onmogelijke opdracht tenzij je erin slaagde een zin in vier zinnen te verknippen. Deze boutade werd door Els heftig het hoofd schuddend bevestigd. Bovendien stak Paul schrijver dezes een riem onder het hart toen hij het had over de verdeling van zijn boeken over Poperinge en Antwerpen. De laatste vijftien centimeter van elke plank werd naar Antwerpen verbannen, zo ook dus de boeken van Zweig.. Boeken ordenen, wie kan mij daarbij helpen?

            Dag mocht Els Snick inleiden: ik heb Els leren kennen na lectuur van haar boek over Roth, " Waar het me slecht gaat is mijn vaderland".

            De spreker is geboren in Kortrijk, opgegroeid in Westrozebeke in " De Visscherie", velen onder ons bekend als fameuze traiteur- en feestzaak. Zij is licenciate in de Germaanse filologie, kandidaat in de geschiedenis en kandidaat in de wijsbegeerte.

Zij is auteur van verschillende boeken, en vertaalde een groot aantal werken van Joseph Roth.

Bovendien is zij gefascineerd door outsiderkunst, wat zij bewijst door een boek hierover te vertalen en door als freelance gids op te treden in museum Guislain te Gent.

            Els Snick neemt een glaasje water mee en steekt van wal aan het tempo van een Westvlaams ondernemer.

            Zij komt er onmiddellijk voor uit dat Roth een notoire alcoholist was en rokkenjager. Hij was niet zo heel erg bemiddeld, maar Stefaan Zweig was zijn vriend en sponsor..

            Roth had steeds zijn vast ritueel met lekkende vulpen en zijn vast  tafeltje in elk hotel waar hij kwam. Hij is geboren in Brody,Galicië, niet ver van het nu beroemde " Lviv" of " Lvov" of " Lemberg" of " Stad der leeuwen". Hij was arm. Zijn vader verliet hem voor zijn geboorte... Hij woonde in Brody. Dit was een garnizoenstad. De keizer stond borg voor de veiligheid van de Joden. Hij was intelligent en hij mocht duizend kilometer verder gaan studeren, in Wenen.

            Stefan Zweig is geboren in Wenen in een schatrijk gezin van Joodse industriëlen. Hij noemde zich een Jood per toeval. Zijn fortuin liet hem toe de hele wereld te bereizen, van India tot Zuid-Amerika. Bovendien kende hij veel kunstenaars en gaf hij hen ook veel opdrachten. Zijn eerste buitenlandse reis bracht hem naar België, naar Emile Verhaeren.

Hij leert hier Frans Masereel kennen en promootte actief zijn werk. In zijn autobiografie" De wereld van gisteren" beschrijft hij zijn begeestering voor de oorlog in 1914.

Na de oorlog beschrijft hij op ontroerende wijze de ruines van de Lakenhallen, waarvan hij toen dacht dat die er zouden blijven. De wederopbouw van Nieuwpoort, komt ook aan de beurt,  waarbij hij zich de vraag stelde naar de echtheid van het nieuwe Nieuwpoort.

De kunstenaar en performer Koen Broucke leert hij kennen in Sint Amands aan de Schelde.

Hij is beroemd en elk boek begint met een oplage van 30.000 exemplaren.                                   Roth was radikaal tegen het nazisme, maar Stefan Zweig keek steeds de kat uit de boom. De echtgenote van Roth, die,opgenomen was in een psychiatrisch ziekenhuis, werd in 1941 door de nazi's vergast... Roth verkast van het kleinburgelijke Wien naar de nieuwe stad Berlijn. Daarna beleeft hij de mooiste jaren van zijn leven in Frankrijk en wordt dan door zijn krant naar Rusland gestuurd. Hij bewondert het systeem en schrijft enthousiast over die jonge idealisten die overlopen van hoop . Het experiment van de KP in Rusland had kunnen lukken.

Hij maakte steeds schulden , niet in het minst door zijn behoefte te tracteren en te drinken.

            Dit boek krijgt van Zweig een positieve recensie en sindsdien worden zij  boezemvrienden. Beiden zijn Joden: Joden op drift maakt hun vriendschap uit.

"Hiob" is een verschrikkelijk teneerdrukkend boek over armoe en rijkdom en God..Van dit boek bestaan er heel veel uitgaven.

            "Radetskymars" beschrijft de overname van de macht door de Nazi's en de ondergang van het Habsburgs koningshuis en wordt opnieuw vertaald en uitgegeven door Els Snick in 2020. Roth wordt tijdens het schrijven van deze roman verliefd op Marie de Pélichy uit Brugge. Zij is 21 en komt uit een super katholiek gezin. Haar mamma was de dochter van de burgemeester van Snellegem. Dat wordt een boekje van Els  Snick: " Defloratie met literaire omranding" En deze amour fou vindt ook zijn weg in een novelle van Stefan Zweig,

"Postfraüleingeschichte". Deze dame wordt later uitgehuwelijkt aan een Brussels zakenman. Haar vijf kinderen heeft zij bijna dood getreiterd...

            De boeken van Roth worden publiekelijk verbrand, en hij smeekt Stefan om Duitsland te verlaten. Er is een soort haat-liefde verhouding tussen beiden. Roth las al de boeken van Stefan Zweig na en heeft heel veel kritiek op de stijl , op het gebruik van te veel metaforen enz..

            Uiteindelijk belandt Stefan Zweig in  Buenes Aires, maar houdt er zich zeer koest. Hanna Arandt schrijft een essai hierover. Zij verwijt hem zijn overdreven angst.

Roth verbleef dan een tijd op een mansarde kamer en hielp landgenoten Oostenrijk ontvluchten na de Anschluss.

            Stefaan Zweig verhuist dan naar Brasilië, waar hij" heel bewust en goed bij zinnen" samen met zijn echtgenote een zelfdoding uitvoert. Eerst schrijft hij " Die welt von Gestern", een heel leesbaar autobiografisch boek over de eerste helft van de twintigste eeuw.

            Dan leest Els heel emotioneel en virtoos haar vertaling van zijn  reisverhaal naar Ieper.     

            Was Zweig zionist, vraagt iemand. Ja hij kende Herzl maar was geen zionist. Wenen was een gastvrije stad, Berlijn was " nouveau riche" en had deze eigenschap niet, antwoordt Els.

            Paul vond het een  begeesterende voordracht. Els is een speurder naar familiegeheimen. Els kan bijzonder de sfeer van die tijd na de Belle Epoque en het interbellum oproepen.

            Het werd halfelf toen " Bernadette" haar schuimkraag opzette, en nog later toen

de reporter van dienst zijn wagen door het pikdonkere Stavele naar Poperinge stuurde.

Poperinge 1 maart 2020