Professor Christoffel Waelkens - De Grieken en sterrenkunde

Op maandag 16 oktober beleefden we een tweede avond onder het welwillend oog van onze glimlachende nieuwe voorzitter. Hij voelde zich gesterkt door de aanwezigheid van zijn zoon en van twee nieuwsgierigen, een vriend van de spreker en een eventueel kandidaat-lid.

Muriel en Monique hielden een TV praatje aan de haard over een 800 jaar oud literair figuur waarover Tom Lanoye in 2024 een boek zal publiceren. Frits van Oostrom was hem voor: hij publiceerde in mei 2023 " De Reynaert, leven met een middeleeuws meesterwerk."

"Willem die Madocke" maakte is de echte auteur van dit verhaal en publiceerde dit ongeveer in 1260. Hij liet zich inspireren door de bestaande kortverhalen in het Frans. Hij zette dit epos naar zijn hand. Zijn " vos" is zijn woordvoerder. Immers was hij niet een leidend ambtenaar, een soort vroege " Groene Amsterdammer" zeg maar, die zich veiligheidshalve van een vreemd pseudoniem bediende? Is die vos niet het type van de psychopaat? En Tibeert de kater, zijn tegenspeler, niet eer de sluwerik, die dwars door hem heen kijkt met zijn groene ogen?

Wie slim wil wezen Moet Tybaert lezen.

Er was varkenshaasje en persillade en rode wijn. Dit liet onze spreker, professor Zonnebloem-Waelkens, toe het verschil tussen een ingenieur en een wiskundige te definiëren. Een ingenieur lost een probleem op en denkt luidop "causa finita". Een wiskundige lost een ingewikkeld vraagstuk op, dat hem toelaat met oneindige reeksen functies te werken, wat hem toelaat een deel-probleem van de quantum-fysica te becijferen. En dan denkt hij: "Nu begrijp ik er nog minder van."

Onze spreker-professor is al lang lid van de Orde van den Prince in Keerbergen. Hij was er een tijdje voorzitter. Hij assisteerde Koen Peeters bij de redactie van zijn boek " Georges" dat gaat over de geschiedenis van Georgië.Hij is gelukkig geweest toen hij als jonge man van zijn hobby zijn beroep kon maken, en nu, als emeritus maakt hij opnieuw van zijn beroep zijn hobby.

Sterrenkunde is op historisch vlak een Griekse wetenschap:

• Er was Erathostenes die de straal van de aarde berekende. Hij mat de hoek met de zon in Alexandrië toen hij wist dat de zon loodrecht boven Syene stond. Uit die hoek kon hij de omtrek van de aarde berekenen.
• Aristarchos van Samos zag bij een maansverduistering dat de schaduw van de aarde op de maan zo was dat de middellijn van de aarde drie keer groter moest zijn dan die van de maan. De zon is verder weg dan de maan en aanzienlijk groter dan de aarde - Aristarchos kwam uit op achttien tot twintig keer. In werkelijkheid is het ongeveer 110 keer. Op grond hiervan kwam hij tot de conclusie dat de aarde om de zon draait. En omdat de sterren geen zichtbare parallax vertoonden, veronderstelde hij dat de sterren zeer ver weg waren. Dit zou moeten behoren tot de eindtermen van het basisonderwijs.
• Hipparchos van Nicaea ontdekte de precessie van de nachteveningspunten, preciseerde de lengte van één jaar en schatte de afstanden van aarde, zon en maan. Hij ontwierp een soort driehoeksmeetkunde. De precessie, dit is de verschuiving van de sterrebeelden aan het firmament tijdens het astronomisch jaar, als gevolg van het feit dat de rotatie-as van de aarde een hoek van ongeveer 23 ° maakt met de echte loodlijn ( en dit als gevolg van de botsing van de aarde met een reuze-meteoor waaruit de maan is onstaan) Straks staat niet meer de Poolster in het Noorden maar de Gamma-Cephei, om na 25.770 jaar weer plaats te maken voor de Poolster of Polaris.
• Het is deze precessie die verklaart waarom Sappho op het kaartje van Chris haar gedicht dateert op " tussen 25 januari en 31 maart in 570 voor Christus." (immers de hoek van de rotatie-as met de verticale as schommelt tussen 23,5 en 24,5 graden. Dus is die precessie wisselend.)
• Chris heeft dat goed gezien.

Die Grieken wisten dus perfect dat de aarde rond de zon draaide maar gingen ook in tegen de "intuitie" van de toenmalige Grieken, hun medeburgers. Intuitie behoort tot de ervaring en de beleefde kennis. "Met intuitie leer je geen nieuwe dingen" zegt de spreker. De kerk heeft met oneigenlijke argumenten blijven weerstand bieden tegen deze inzichten. Copernicus zag zich als erfgenaam van deze Griekse traditie.

De Griekse Gouden eeuw vertoonde een aantal gelijkenissen met onze moderne tijd:

1. er was een periode van welvaart.
2. de wereld was internationaal.
3. wellicht was de wereld een beetje decadent.
4. en er is wetenschappelijke geschiedsschrijving.

Daarna corrigeerde spreker schrijver dezes dat hij gefascineerd is door de asteroseismologie, die inderdaad via het meten van de trillingen van pulserende sterren meer inzicht kan verschaffen in hun vloeibaar en vast gedeelte en hun inwendige structuur.

Op vragen antwoordde hij dat ook de Chinezen en de Maya's kennis hadden van astronomie, kennis, die een belangrijke rol speelde in de organisatie van de maatschappij. Denk maar aan "het bevel des hemels" om rijst te zaaien en te oogsten. Maar het zijn toch maar de Grieken die dit wereldbeeld hebben gecrëeerd

Wij kunnen nu makkelijk 10 en meer miljoen jaar in het verleden kijken, maar in de toekomst kijken.. dat is fantasie. Het is wel zo dat ook het heelal evolueert, en dat de sterren die we nu zien, anders zijn dan de sterren die we kennen.