prof Filip Buekens en 'Wat is polarisatie?'

Beste vrienden,

Ook ditmaal werd de vergadering door onze voorzitter geopend met de keure, waarna onze 3 nieuwe leden Miek, Katelijne en Petra verwelkomd werden.

Onze orde bestaat dit jaar 70 jaar. In 1955 nam Guido Van Gheluwe, samen met enkele vrienden het initiatief in Kortrijk. Naar aanleiding hiervan werd een interview, opgenomen in 1986 met hem, opnieuw vanonder het stof gehaald. Cfr link.

Https://youtube.com/watch?v=LqyYv5-L4RI&si=n17GvA-Qrfb-T_7K

In bijlage vinden jullie de PrincActief. Behalve aan het jaarthema, herinnert Jan ook aan de lezingenreeks ‘China in vier tijden’ en wie deed al eens  mee aan het Taalcafé?

De gewestdag van 2 november was een succes. Na een interessante vaart door de haven van Antwerpen, werden we (Jan en Inge, Martine, Dominique en Karine, Hilde en Ward, Annemiek en mezelf) met gids rondgeleid in de Tentoonstellingswijk van de stad. Vanuit een mooie historiek genoten we van parels van de architecten Van Steenbergen, Stynen en Hoste. 

Samen met Luc en Martine ging Jan luisteren bij De Meierij/’s-Hertogenbosch naar Mark Schaevers/ Hugo Claus.

We kregen paling met zijn toehoorders en nadien een vogel die kip heet.

Het was Piet die de spreker, professor  Filip Buekens, voorstelde. Tijdens hun studententijd kwamen ze elkaar voor de eerste maal tegen. Na studies Germaanse groeide de belangstelling voor de filosofie bij Filip Buekens. Taalfilosofie werd aldus een interessant onderzoekdomein. Ook ‘logica’ kreeg de aandacht van onze spreker. De naam Madeleine Sergeant kwam ter sprake in de introductie en bracht bij sommige aanwezigen jeugdige stress-momenten naar boven. Onze spreker is een aanhanger van de analytische filosofie (in tegenstelling tot de continentale filosofie). Piet las al de boeken van onze spreker – en dat zijn er veel, vaak met een heldere en kritische kijk geschreven. Het is duidelijk dat Piet een grote fan is. Uiteindelijk kreeg de heer Buekens het woord…

Vrienden, de voordracht van de heer Buekens was zo goed en zo actueel dat ik hem niet anekdotisch wil illustreren. Ziehier mijn eerste poging om een (echte) samenvatting neer te schrijven.

De titel luidt: ‘Polarisatie en ZIO – Zelf Identificerende Overtuiging ‘, alias: Bizarre overtuigingen in Kasterlee.

Het doel van het betoog is om via het bloot leggen van de onderliggende mechanismen, beter de psychosociale fenomenen, in dit geval de polarisatie in onze samenleving, te begrijpen, en dusdanig de excessen en radicalisering te vermijden.

We hebben ook allemaal onze ZIO’s, denk maar aan onze uitspraken over religie, klimaat en politiek. Deze ZIO’s zien we als een diep en juist inzicht dat we ten allen prijze moeten verdedigen. Een ZIO stoelt op een theoretische overtuiging, niet empirisch. In die zin zijn ze niet vatbaar voor rationele argumentatie én zijn ze bovendien gevoelig voor acceleratie en radicalisering. Ze hebben geen natuurlijke grenzen. Vertakkingen van ZIO’s vind je in complottheorieën, fundamentalistische religieuze opvattingen en politieke opvattingen. Ook in het klimaatalarmisme en in het debat over gender. 

De bestaansreden van ZIO’s ligt niet zozeer in de inhoud, maar in hun functie. In tegenstelling tot het roodborstje is de mens een sociaal wezen.  ZIO’s zijn sociale signalen, cultuurgebonden en doorgegeven binnen een groep. Het individu in kwestie wordt erkend door een doelgroep als iemand met die mening. Om de aandacht te trekken zijn ze vaak provocerend: aandachtmagneten. Dat ZIO’s vaak ‘bizar’ zijn, is een externe kwalificatie. Bovenal ‘boosten’ ZIO’s je welbevinden, geven je een goed gevoel. 

Wat is dan de functie van ZIO’s:

1. Prestige oogsten: je versterkt je positie in de groep, je krijgt erkenning door gelijkgestemden. Je doet dat door overtuigend te zijn: ‘dit is absoluut waar’.
2. Wij/Zij-denken onderbouwen via propaganda.
3. Loyauteit en commitment signaleren. Cfr terreur
4. Rivalen afwijzen door aversie emoties te mobiliseren.

Bizarre overtuigingen activeren systematisch de ‘confirmation bias’. De ZIO’s leiden naar polarisatie. Het is de overdrijving van het proces. Polarisatie ondersteunt de wederzijdse afkeer en die afkeer leidt tot segregatie van de beide partijen.

Wat kunnen we doen?

• We zijn geneigd om de overtuiging te willen toetsen aan de empirie, en dat moeten we blijven doen.
• Op educatief vlak: de epistemische processen blijven bewaken.
• Op politiek vlak: een vrije samenleving temt de functie van de ZIO’s. We moeten ons ook realiseren dat activisme de democratische besluitvorming kan ondermijnen.

Ik onthoud het advies (met dank aan Inge) dat in gesprek met een verdediger van een ZIO, je beter luistert dan snel over te gaan tot het formuleren van tegenargumenten. Laat de ZIO zichzelf in de knoop praten…

Dus indien je disgenoot alleen maar luistert…

Peter Braet, secretaris